Wstęp

Centrum życia religijnego stanowi Wieczerza Pańska (1 Kor 11,20), jednakże chrześcijanie wciąż narażeni są na spożywanie jej bez pełnej świadomości tego, w czym uczestniczą.

Tak było już w Koryncie – tam nawet podczas wspólnych zebrań nie dochodziło do sprawowania Wieczerzy Pańskiej i spożywania pokarmu duchowego, Ciała i Krwi Pana (por. 10, 16), gdyż dla wielu Koryntian bardziej atrakcyjny był pokarm doczesny, którym raczyli się w ramach liturgii.

Przyczyna tego tkwi w zdolnościach poznawczych Koryntian: jako ludzie «cieleśni» (σάρκινοι- por. 3,1), a więc zaprzedani grzechowi (por. Rz 7,14)  [1], nie otwierali się na pełnię światła prawdy, udzielanej przez Ducha Chrystusowego  [2]; byli żądni duchowych owoców Ofiary Pana, a skłonni do niezauważenia czy nawet lekceważenia konieczności świadomego współuczestnictwa z Nim w Ofierze, której sens rzeczywiście trudny jest do zrozumienia  [3]. Apostoł Paweł, zatroskany o rozwój Kościoła w Koryncie, przedstawił w rozdziale 11. Pierwszego Listu do Koryntian zarówno najistotniejsze z czynów i słów Zbawiciela z Ostatniej Wieczerzy (w. 23-25), jak i wyjaśnienie kryjącej się w nich rzeczywistości pozazmysłowej (w. 26).

W niniejszym artykule zostanie przeprowadzona analiza zdania 1Kor 11,26 w celu weryfikacji jego współczesnego rozumienia. Praca przebiegać będzie w następujących etapach:

• Najpierw ukazane będzie współczesne rozumienie Pawłowego zdania na tle możliwości, jakie zasady greckiej gramatyki sprzed 2000 lat dawały hagiografowi dla wyrażenia właśnie tego współczesnego rozumienia jego zdania.
• W drugim etapie badań zostanie ukazane poprawne rozumienie Pawłowego zdania na tle innych zdań Biblii greckiej (LXX i NT), zdań zbudowanych według analogicznej konstrukcji gramatycznej co analizowane zdanie.
• Na końcu zostaną ukazane konsekwencje poprawnego odczytania zdania 1Kor 11,26 dla rozumienia większej całości 11,26-34.

Dla celów całej analizy na wstępie należy zauważyć, że po «ἐὰν» inkluzją dwu czasowników w koniunktiwie (ἐσθίητε, πίνητε) hagiograf objął pewną część tekstu, a nadto cała ta część jest chiazmem c  r  r’  c’, gdzie; c, c’ – te czasowniki; r,  r’ – rzeczowniki zapisane emfatycznie, tj. z rodzajnikiem i ze słowem «οὗτος»). Hagiograf, aby uzyskać chiazm, musiał przy słowie «chleb» zastosować kolejność «czasownik – rzeczownik», zaś przy słowie «kielich» przestawił tę kolejność na «rzeczownik – czasownik». Tak mistrzowsko dobrana konstrukcja świadczy o tym, iż hagiografowi zależało na precyzyjnej analizie jego zapisu. Uważny czytelnik powinien dostrzec, że zdanie 1Kor 11,26 składa się z trzech członów:

1. ilekroć bowiem spożywacie ten chleb ten właśnie i ten kielich ten właśnie pijecie –
   ὁσάκις γὰρ ἐὰν ἐσθίητε τὸν ἄρτον τοῦτον καὶ τὸ ποτήριον τοῦτο πίνητε
2. śmierć Pana głosicie – τὸν θάνατον τοῦ κυρίου καταγγέλλετε
3. aż przyjdzie – ἄχρι οὗ ἔλθῃ.

Człony 1. i (2+3) tworzą okres warunkowy; człon 3. jest zdaniem okolicznikowym czasu (zwanym też krócej zdaniem czasowym) wobec członu 2.

1. Współczesne rozumienie Pawłowego zdania z 1Kor 11,26

Wprowadzenie

Komentarze do zdania 1+2+3 stwierdzają, iż głoszenie śmierci Pana ma trwać aż do chwili Jego przyjścia na Sąd Ostateczny  [4]. Takie rozstrzygnięcie jednakże nie uwzględnia reguł gramatycznych, stosowanych w grece biblijnej. Gdyby Apostoł chciał powiedzieć, że głoszenie śmierci Pana ma trwać całą doczesność, tj. aż do przyjścia Pana na Sąd, to musiałby:

• albo przestawić człon 3. przed 1. (i cząstkę «γὰρ» przenieść do początkowego członu,

• albo w członie 3. dać czasownik w indikatiwie (a nie w koniunktiwie – jak jest w tekście).

Wyjaśnienie powyższych uwag jest następujące:

1.1. Gdyby zdanie Pawłowe miało człon 3. na początku  (powrót)

Cząstka «γὰρ» (bowiem) musiałaby być na drugiej pozycji w tym członie, gdyż zdanie 1Kor 11,26 jest objaśnieniem poprzednich zdań  [5].

Zdanie to miałoby postać:

do czasu bowiem aż przyjdzie | ilekroć spożywacie ten chleb ten właśnie i ten kielich ten właśnie pijecie | śmierć Pana głosicie

Przykładem analogicznym do takiego układu gramatycznego jest zdanie 2Kor 3,15 w rozbiciu na kolejne człony  [6]:

Człon 2’ zawiera słowo «ἡνίκα», wyrażające powtarzalność czynności ewentualnej, opisanej czasownikiem w koniunktiwie czasu teraźniejszego, poprzedzonym przez «ἐὰν»:

«ἡνίκα» + «ἐὰν» + czasownik (ilekroć czytają),

analogicznie jak 1. człon w 1Kor 11,26 ma:

«ὁσάκις» + «ἐὰν» + czasownik (ilekroć jecie, pijecie)

Człon 3’ jest zdaniem pojedynczym z orzeczeniem w indikatiwie, analogicznie jak 2. człon w 1Kor 11,26.

Człony 2’+3’ tworzą okres warunkowy  [7], podobnie jak człony 1+2 w 1Kor 11,26:

ilekroć czytają, tylekroć zasłona spoczywa…

ilekroć jecie / pijecie, tylekroć głosicie śmierć Pana…

Człon 1’ w 2Kor 3,15 oraz człon 3 w 1Kor 11,26 są to zdania czasowe, rozpoczynające się od odpowiednich dla takich zdań spójników: «ἕως» / «ἄχρι». Są to zatem znów człony analogiczne. Każde z porównywanych zdań złożone jest zatem z okresu warunkowego, mówiącego o wielokrotnej powtarzalności opisywanej przezeń sytuacji, oraz zdania czasowego.

2Kor 3,15 orzeka: aż do dziś zachodzi każdorazowa sytuacja wyrażona poprzez okres warunkowy członów 2’+3’: aż do dziś ilekroć czytają, tylekroć zasłona spoczywa.

Gdyby święty Paweł postawił w 1Kor 11,26 człon czasowy na początku (tak jak to zrobił w 2Kor 3,15), to zakomunikowałby to, co stwierdzają komentarze biblistów, a mianowicie: aż do czasu przyjścia Chrystusa zachodzi sytuacja opisana przez okres warunkowy, to znaczy: aż do czasu przyjścia Pana ilekroć spożywacie chleb i kielich pijecie, tylekroć śmierć Pana głosicie. Tego jednak Apostoł nie uczynił. W kolejności przez niego zastosowanej tkwić może inna treść – o czym powiedzą kolejne analizy.

1.2. Trzeci człon w 1Kor 11,26 jest zdaniem okolicznikowym czasu  (powrót)

Gramatyki języka greckiego  [8] wskazują, iż w zdaniach czasowych istotny jest tryb i czas czasownika pełniącego rolę orzeczenia tego zdania. Z tego względu należy wyróżnić dla zdań czasowych odnoszących się do teraźniejszości lub przyszłości (a takie jest zdanie w 1Kor 11,26) dwa typy:

• typ „until” (aż do czasu gdy): jeżeli po spójniku (ἄχρι, ἕως…) wprowadzającym zdanie czasowe występuje czasownik w koniunktiwie, to zdanie to mówi o trwaniu sytuacji do czasu gdy wydarzy się to, o czym mówi ów czasownik w koniunktiwie;
• typ „while” (podczas gdy): jeżeli po spójniku (ἄχρι, ἕως…) występuje czasownik w indikatiwie czasu teraźniejszego, to treścią zdania jest trwanie jakiejś sytuacji w czasie trwania aktu opisywanego przez ów czasownik w indikatiwie.

Aby w sposób możliwie pełny przekonać się  [9] o istnieniu powyższego rozróżnienia dwu typów zdań czasowych (a co za tym idzie: poprawnie przetłumaczyć 1Kor 11,26) trzeba zauważyć, że do takich spójników należą:

• dla „until”  [10]: ἕως lub ἕως ὅτου lub ἕως οὗ; ἄχρι lub ἄχρις οὗ lub ἄχρι οὗ; μέχρι lub μέχρις οὗ; poza spójnikami jeszcze: εἰς,
• dla „while” [11]: ὡς; ὅτε; ὅταν; ἕως lub ἕως ὅτου lub ἕως οὗ; ἄχρις οὗ; poza spójnikami jeszcze cząstki: ἐν ᾧ; ὅσος.

Apostoł w 1Kor 11,26 zdanie czasowe zaopatrzył w czasownik w koniunktiwie. Gdyby dał indikatiwus, tłumaczenie byłoby następujące:

• 1: Ilekroć bowiem spożywacie ten chleb i z tego kielicha pijecie,
• 2+3: tylekroć śmierć Pana głosicie w czasie gdy [On] idzie [na Sąd Ostateczny],

przy czym „w czasie gdy idzie”: ἄχρι οὗ ἔρχεται lub ἄχρι ἔρχεται.

Przykładem analogicznym dla połączenia członów 2+3 byłoby zdanie:

BGTHbr 3,13a ἀλλὰ παρακαλεῖτε ἑαυτοὺς καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν, ἄχρις οὗ τὸ σήμερον καλεῖται – Lecz zachęcajcie się wzajemnie każdego dnia tak długo jak [każdy ten dzień] «dzisiejszym» nazywa się. (to znaczy: zachęcajcie się każdego dnia dopóki trwa doczesność).

W tłumaczeniach anglojęzycznych Hbr 3,13a ma „so long as” / „while”  [12]:

ASVexhort one another day by day, so long as it is called To-day;

KJVexhort one another daily, while it is called To day;

Innym przykładem byłoby:

BGT1Tm 4,13 ἕως ἔρχομαι | πρόσεχε τῇ ἀναγνώσει, τῇ παρακλήσει, τῇ διδασκαλίᾳ. – W czasie gdy idę | przykładaj się do czytania, zachęcania, nauki.

W Septuagincie jest wiele zdań, w których hagiografowie zastosowali «ἔρχομαι» w czasie teraźniejszym w zapowiedziach nadchodzącego sądu Bożego  [13]. Warto też przytoczyć wymowne wezwanie Pana Jezusa z Apokalipsy, gdzie występuje czasownik «ἔρχομαι» w czasie teraźniejszym dla wyrażenia nadchodzącego czasu sądu w dniu śmierci każdego wierzącego:

BGTAp 3,11 ἔρχομαι ταχύ˙ κράτει ὃ ἔχεις, ἵνα μηδεὶς λάβῃ τὸν στέφανόν σου. – Idę pospiesznie: Trzymaj, co masz, by nikt twego wieńca nie zabrał!

Spośród innych możliwości wyrażenia sytuacji typu „while” Apostoł mógł posłużyć się bardzo często występującą konstrukcją «ἐν ᾧ»,
jak to np. w J 5,7 czyni paralityk leżący przy sadzawce Owczej: ἐν ᾧ δὲ ἔρχομαι ἐγώ, ἄλλος πρὸ ἐμοῦ καταβαίνει. – W czasie gdy idę ja, inny wchodzi przede mną.

Przeprowadzone analizy porównawcze wskazują, że święty Paweł miał wiele możliwości gramatycznych, aby Koryntian i nas pouczyć jednoznacznie, że w czasie doczesności, gdy Pan jeszcze idzie na Sąd, przy każdorazowym spożywaniu Ciała i Krwi Pana należy głosić Jego śmierć. Apostoł jednak nie uczynił tego – w 1Kor 11,26 posłużył się taką konstrukcją gramatyczną, która niesie inną treść.

2.  Poprawne odczytanie Pawłowego zdania z 1Kor 11,26

Pawłowe zdanie złożone jest z trzech kolejnych członów, w których należy wyróżnić istotne dla struktury gramatycznej elementy:

• Człon 1.: powtarzanie się opisywanej sytuacji; każdorazowe wystąpienie opisywanej sytuacji pociąga za sobą konieczność realizacji tego, co opisano w członach 2+3.
• Człony 2+3: za każdym razem gdy wystąpiła okoliczność opisana w członie 1., akt opisany w członie 2. ma trwać w sposób ciągły do chwili, gdy nastąpi wydarzenie opisane w członie 3., tzn.:

  (człon 1.:) Ilekroć spożywa się… (człon 2+3:) tylekroć należy głosić śmierć Pana do chwili Jego przyjścia do głoszących Jego śmierć.

Innymi słowy: w czasie każdorazowego spożywania każdorazowe przyjście Pana do głoszących Jego śmierć kładzie kres temuż każdorazowemu głoszeniu. Głoszenie śmierci Pana, głoszenie dzięki mocy płynącej ze spożywanego Chleba i Kielicha, traci sens w momencie, gdy On staje pośród nich jako Zmartwychwstały  [14]. Od tej chwili głoszeniu nie śmierci, lecz zwycięstwa Pana należy poświęcić czas przebywania z Nim.

Aby powyższe rozumienie udowodnić, należy zauważyć na podstawie analiz przeprowadzonych w poprzedniej części niniejszego artykułu, że:

• powtarzaniem objęte jest nie tylko warunkowe powiązanie wydarzeń opisanych w członach 1+2 (tj. ilekroć spożywacie, tylekroć głosicie), ale całość 1+2+3. Jest tak, ponieważ człon 3., stanowiąc zdanie okolicznikowe czasu, występuje w szeregu 1+2+3, a nie 3+1+2,
• powtarzaniem objęte są nie dwa (1. spożywanie, 2. głoszenie), ale trzy akty (1. spożywanie, 2. głoszenie, 3. przyjście). Jest tak, ponieważ człon 3. jest zdaniem czasowym typu „until”, a nie „while”. Z tego powodu każdorazowe głoszenie ma trwać w sposób ciągły aż do chwili przyjścia Pana. Nie jest to jedynie jakieś ogólne głoszenie, dokonywane przez Kościół w ciągu wieków, a więc w czasie przynależącym do nieporównywalnie większego odcinka czasu, w ramach którego następuje sukcesywne przychodzenie Pana na ziemię na Sąd.

3.  Przykłady zdań o analogicznej konstrukcji co 1Kor 11,26bc

Dla pogłębienia wiedzy o logice składni, wiążącej człony 2. i 3., warto zapoznać się z treścią zdań o analogicznej konstrukcji co te dwa człony. Oto zdania z «ἄχρι οὗ» z  koniunktiwem w zdaniu okolicznikowym czasu  [15]:

Spostrzeżenia:

a/. We wszystkich zdaniach A1 orzeczenia są w indikatiwie różnych czasów, natomiast orzeczenia wszystkich zdań A2 są w koniunktiwie aorystu.

b/. Z zasad gramatyki greckiej wiadomo, że czas aoryst dla wszystkich trybów prócz indikatiwu wskazuje na aspekt dokonaności  [16]. Dlatego zdania A2 wyrażają akcję, która na pewno musi być spełniona. Stąd wynika, że akcja opisana w zdaniu A1 trwać będzie (gdy w A1 czas przyszły), trwała (gdy w A1 aoryst), trwa (gdy w A1 czas teraźniejszy lub perfekt) nieustannie aż do owej chwili, w której akcja ze zdania A2 jest dokonana.

Akcja zdania A1 trwa ciągle aż do owej chwili. Akcja zdania A2 staje się (aoryst!) na pewno w tej samej chwili.

Zastosowanie powyższej zasady dla rozumienia sensu wypowiedzi, zbudowanych według tejże struktury, pozwoli w pełni pojąć jej znaczenie:

Łk 1,20 „A oto będziesz niemy i niezdolny mówić aż do tego dnia gdy stanie się to […]” – Zachariasz będzie niemową bez przerwy aż do dnia, gdy urodzi się Jan Chrzciciel. Kresem trwania stanu niemówienia Zachariasza będzie dzień urodzin syna Jana.

Rz 11,25 „Zatwardziałość dotknęła tylko część Izraela aż do czasu, gdy wejdzie [do Kościoła] pełnia pogan” – już trwa czas zatwardziałości części Izraela, jednakże ma on wyznaczony swój kres – moment, w którym w Kościele jest już pełnia pogan.

1 Kor 11,26 „śmierć Pana głosicie, aż przyjdzie” – w czasie głoszenia śmierci Pana On przyjdzie i położy głoszeniu temu kres.

Ga 3,19 „Na cóż więc Prawo? Zostało on dodane ze względu na wykroczenia aż do czasu, gdy przyjdzie Potomek” – w czasie obowiązywania Prawa miał przyjść Potomek i położyć kres obowiązkowi zachowywania Prawa.

Ap 2,25 „to jednak, co macie, trzymajcie do czasu aż przyjdę” – aż do chwili przyjścia Chrystusa wierzący mają bez przerwy strzec skarbu wiary.

Podsumowanie analizy:

• Każde zdanie o strukturze A1 + ἄχρις οὗ + A2, gdzie:
  • A1 – zdanie z orzeczeniem w indikatiwie dowolnego czasu,
  • A2 – zdanie z orzeczeniem w koniunktiwie aorystu,
• precyzyjnie określa ścisłą współzależność trwania akcji zdania A1 i A2:
  • akcja zdania A1 trwa ciągle aż do ściśle określonego kresu,
  • kresem tym jest moment czasu, w którym «stało się» (aoryst!) to, o czym mowa w zdaniu A2.

Wniosek: jeżeli w związku z jakimś zdarzeniem A0 dokonuje się akcja A1, to na pewno i akcja A2 dokona się w związku z tym samym zdarzeniem A0, jako że początek A2 jest równoczesny z końcem A1. W 1Kor 11,26 św. Paweł ukazał zatem, że: (A0) ilekroć spożywany jest Chleb i Wino, (A1) tylekroć ma być głoszona śmierć Pana aż do (A2) chwili Jego każdorazowego przyjścia do głoszących. Przy każdym bowiem, tym i następnym, «spożywaniu» kresem owego «głoszenia» jest przyjście Pana.

4. Przykłady zdań o analogicznej konstrukcji co 1Kor 11,26

Potwierdzeniem dotychczasowych analiz gramatycznych będzie wskazanie szeregu zdań z Biblii greckiej, w których występuje analogiczna co w 1Kor 11,26 konstrukcja gramatyczna i związana z nią analogiczna logika zależności pomiędzy kolejnymi trzema członami zdania.

Wymagania stawiane poszczególnym członom:

1. człon: ma przedstawiać sytuację, która może wielokrotnie powtarzać się,
   a co z gramatycznego punktu widzenia może być związane z wystąpieniem:
   1. słowa analogicznego do «ὁσάκις», np. «ἡνίκα»,
   2. cząstki «ἐὰν» + koniunktiwus,
   3. innych określeń uogólniających.
2. człon: powinien zawierać orzeczenie w czasie teraźniejszym lub inne konstrukcje wyrażające trwanie akcji czy też zakaz podejmowania jakiejś akcji w określonym czasie (przy zakazie często wystąpi «οὐ μὴ» + koniunktiwus).
3. człon: powinien być zdaniem okolicznikowym czasu typu „until”.

4.1. Łk 15,8, Łk 15,4, Mt 10,11, Mk 6,10  (powrót)

Łk 15,8:

1. Albo jakaś kobieta mająca dziesięć drachm, jeśli zgubi jedną drachmę -
   Ἢ τίς γυνὴ δραχμὰς ἔχουσα δέκα ἐὰν ἀπολέσῃ δραχμὴν μίαν,
2. czyż nie zapala światła, nie wymiata domu i nie szuka starannie –
   οὐχὶ ἅπτει λύχνον καὶ σαροῖ τὴν οἰκίαν καὶ ζητεῖ ἐπιμελῶς
3. aż znajdzie ją? – ἕως οὗ εὕρῃ;

W członie 1. występuje opis sytuacji, mogącej występować wielokrotnie: charakterystyczna jest tu cząstka «ἐὰν» + koniunktiwus czasownika (ἐὰν ἀπολέσῃ – jeśli zgubi), analogicznie jak w 1Kor 11,26 (ἐὰν ἐσθίητε … πίνητε – jeśli jecie…pijecie). „każda jakakolwiek kobieta za każdym razem, gdy zgubi drachmę” jest analogiczne z „za każdym razem gdy jecie Chleb i z Kielicha pijecie”.

W członie 2. orzeczenie jest w czasie teraźniejszym (ἅπτεὶ, σαροῖ, ζητεῖ), tak jak w 2. członie 1Kor 11,26 (καταγγέλλετε). Człon 3. jest zdaniem czasowym typu „until” (ἕως οὗ + koniunktiwus), tak jak człon 3. w 1Kor 11,26 (ἄχρι οὗ + koniunktiwus).

W członie 2+3 widoczna jest każdorazowa reakcja owej kobiety: za każdym razem szuka tak długo, aż znajdzie zgubioną drachmę (w tym też momencie nie ma sensu dalsze szukanie, bo drachma jest już w jej ręce). Jest to treść analogiczna do 2+3 z 1Kor 11,26: owi spożywający za każdym razem głoszą tak długo śmierć Pana, aż przyjdzie On do nich (w tym też momencie nie ma sensu głoszenie Jego śmierci, bo On – Żyjący – przyszedł do nich).

Łk 15,4:

1. Któż z was, gdy ma sto owiec, a zgubi jedną z nich -
   τίς ἄνθρωπος ἐξ ὑμῶν ἔχων ἑκατὸν πρόβατα καὶ ἀπολέσας ἐξ αὐτῶν ἓν
2. nie zostawia dziewięćdziesięciu dziewięciu na pustyni i nie idzie za zgubioną -
   οὐ καταλείπει τὰ ἐνενήκοντα ἐννέα ἐν τῇ ἐρήμῳ καὶ πορεύεται ἐπὶ τὸ ἀπολωλὸς
3. aż znajdzie ją? – ἕως εὕρῃ αὐτό;

Tak jak w 1Kor 11,26: a/. w członie 1. występuje opis sytuacji, mogącej występować wielokrotnie, b/. w członie 2. orzeczenie jest w czasie teraźniejszym (καταλείπει, πορεύεται), c/. człon 3. jest zdaniem czasowym typu „until” (ἕως  οὗ + koniunktiwus).

W członie 2+3 widoczna jest każdorazowa reakcja owego właściciela owiec na sytuację opisaną w członie 1.: ilekroć doszło do zagubienia się jednej z owiec, 2+3 tylekroć ów człowiek tak długo szuka owcy, aż odnajdzie ją. Analogicznie w 1Kor 11,26: ilekroć wierzący «spożywają», tylekroć głosić mają śmierć Pana tak długo, aż przyjdzie On do nich.

Oprócz powyższych przykładów z życia codziennego analogiczną strukturę w Nowym Testamencie mają nakazy Jezusa:

Mt 10,11 (por. też Mk 6,10):

1. Jeżeli do jakiegoś miasta albo wsi wejdziecie -
   εἰς ἣν δ᾽ ἂν πόλιν ἢ κώμην εἰσέλθητε
2. dowiedzcie się, kto tam jest godny; u niego się zatrzymajcie -
   ἐξετάσατε τίς ἐν αὐτῇ ἄξιός ἐστιν˙ κἀκεῖ μείνατε
3. aż do czasu gdy wyjdziecie – ἕως ἂν ἐξέλθητε

Ilekroć uczniowie wejdą do jakiejś miejscowości, tylekroć powinni tam trwać na głoszeniu Ewangelii aż do czasu gdy wyjdą stamtąd do następnej miejscowości.

4.2. Iz 55,10 i Iz 55,11a  (powrót)

Iz 55,10:

1. Jak bowiem spada deszcz czy śnieg z nieba – ὡς γὰρ ἐὰν καταβῇ ὑετὸς ἢ χιὼν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ
2. i tam nie powraca – καὶ οὐ μὴ ἀποστραφῇ
3. aż dotąd gdy nawodni ziemię i użyźni i wyda plon i da ziarno siejącemu i chleb jedzącemu – ἕως ἂν μεθύσῃ τὴν γῆν καὶ ἐκτέκῃ καὶ ἐκβλαστήσῃ καὶ δῷ σπέρμα τῷ σπείροντι καὶ ἄρτον εἰς βρῶσιν

Tak jak w 1Kor 11,26: a/. w członie 1. występuje opis sytuacji, mogącej występować wielokrotnie; charakterystyczna jest tu cząstka «ἐὰν» + koniunktiwus czasownika (ἐὰν καταβῇ), b/. w członie 2. występuje stwierdzenie faktu niepowracania deszczu do nieba aż do momentu określonego w członie 3., c/. człon 3. jest zdaniem czasowym typu „until”.

W członie 2+3 widoczne jest działanie deszczu w sytuacji, opisanej w członie 1.: ilekroć spadnie on na ziemię, tylekroć jest tam tak długo, aż nawodni ją i sprawi jej plonowanie. Podobnie w 1Kor 11,26: ilekroć wierzący «spożywają», tylekroć powinni trwać na głoszeniu śmierci Pana, aż przyjdzie On do nich.

Iz 55,11a:

1. w ten sposób będzie [działać] słowo moje: jeśli wyjdzie z ust moich -
   οὕτως ἔσται τὸ ῥῆμά μου ὃ ἐὰν ἐξέλθῃ ἐκ τοῦ στόματός μου
2. to tam nie powraca – οὐ μὴ ἀποστραφῇ
3. aż do czasu gdy wypełni co chciałem – ἕως ἂν συντελεσθῇ ὅσα ἠθέλησα

Tak jak w poprzednich przykładach szereg trzech członów (1.: z «ἐὰν» + koniunktiwus; 2.: wyraża trwanie; 3.: zdanie czasowe typu „until”) przekazuje myśl o analogicznej logice: ilekroć słowo wyjdzie z ust Pana, tylekroć do nich nie powraca aż dotąd, gdy wypełni Jego wolę. Każdorazowe wyjście słowa z ust Pana związane jest z każdorazowym jego trwaniem na ziemi aż dotąd, gdy wypełni zleconą mu misję Pana.

4.3. Przykłady z przepisów Prawa: Kpł 25,29, Pwt 22,2  (powrót)

Kpł 25,29:

1. Jeżeli kto sprzeda dom mieszkalny położony w mieście otoczonym murami -
   ἐὰν δέ τις ἀποδῶται οἰκίαν οἰκητὴν ἐν πόλει τετειχισμένῃ
2. to będzie [czas na] wykup jego – καὶ ἔσται ἡ λύτρωσις αὐτῆς
3. aż do czasu, gdy wypełni się rok dni – ἕως πληρωθῇ ἐνιαυτὸς ἡμερῶν

Ilekroć ktoś sprzeda dom, tylekroć będzie miał możność wykupienia go aż  do czasu gdy upłynie jeden rok od dnia sprzedaży.

Pwt 22,2: prawo dla sytuacji, gdy komuś z Izraela zginie zwierzę:

1. Jeśli brat twój nie jest blisko ciebie i jeśli go nie znasz, -
   ἐὰν δὲ μὴ ἐγγίζῃ ὁ ἀδελφός σου πρὸς σὲ μηδὲ ἐπίστῃ αὐτόν
2. zaprowadzisz je do swego domu i będą u ciebie, -
   συνάξεις αὐτὰ ἔνδον εἰς τὴν οἰκίαν σου καὶ ἔσται μετὰ σοῦ
3. aż do czasu gdy odszuka je brat twój i [wtedy] oddasz mu -
   ἕως ἂν ζητήσῃ αὐτὰ ὁ ἀδελφός σου καὶ ἀποδώσεις αὐτῷ

Ilekroć ktoś znajdzie zwierzęta nie znanego mu brata, tylekroć będą one w jego domu aż do czasu gdy ów nieznajomy zgłosi się po nie.

4.4. Człon 1.z «ἡνίκα»+koniunktiwus: Wj 33,22; 33,8; 34,34n  (powrót)

Wj 33,22:

1. Gdy przechodzić będzie moja chwała – ἡνίκα δ᾽ ἂν παρέλθῃ μου ἡ δόξα
2. postawię cię w rozpadlinie skały i położę rękę moją na tobie -
   καὶ θήσω σε εἰς ὀπὴν τῆς πέτρας καὶ σκεπάσω τῇ χειρί μου ἐπὶ σέ
3. aż do czasu gdy przejdę – ἕως ἂν παρέλθω

Uwaga: wyróżniona konstrukcja gramatyczna może być stosowana nie tylko do jednorazowego aktu (gdy [zaraz na tej górze] przechodzić będzie moja chwała…), ale do aktów wielokrotnie powtarzanych (tzn. gdy za każdym razem coś ma się wydarzać), co widoczne jest w przykładach:

Wj 33,8:

1. Ilekroć zaś wchodził Mojżesz do namiotu na zewnątrz obozu -
2. ἡνίκα δ᾽ ἂν εἰσεπορεύετο Μωυσῆς εἰς τὴν σκηνὴν ἔξω τῆς παρεμβολῆς
3. już stał cały lud patrząc, każdy przy wejściu do swego namiotu, i kontemplowali odchodzącego Mojżesza – εἱστήκει πᾶς ὁ λαὸς σκοπεύοντες ἕκαστος παρὰ τὰς θύρας τῆς σκηνῆς αὐτοῦ καὶ κατενοοῦσαν ἀπιόντος Μωυσῇ
4. aż do czasu gdy wszedł on do namiotu – ἕως τοῦ εἰσελθεῖν αὐτὸν εἰς τὴν σκηνήν

W skrócie: ilekroć Mojżesz udawał się do Namiotu, tylekroć Lud patrzył na idącego Mojżesza tak długo [co najmniej]  [17], aż on wszedł do Namiotu.

Wj 34,34n:

1. Ilekroć wchodził Mojżesz przed oblicze Pana rozmawiać z Nim -
   ἡνίκα δ᾽ ἂν εἰσεπορεύετο Μωυσῆς ἔναντι κυρίου λαλεῖν αὐτῷ
2. zdejmował zasłonę – περιῃρεῖτο τὸ κάλυμμα
3. aż do czasu gdy wychodził – ἕως τοῦ ἐκπορεύεσθαι
4. a wyszedłszy opowiadał Izraelitom to, co mu Pan rozkazał.
5. Wj 34,35I widzieli synowie Izraela twarz Mojżesza, że promienieje.
6. A Mojżesz nakładał zasłonę na twarz -
   καὶ περιέθηκεν Μωυσῆς κάλυμμα ἐπὶ τὸ πρόσωπον ἑαυτοῦ
7. aż do czasu gdy wejdzie rozmawiać z Nim – ἕως ἂν εἰσέλθῃ συλλαλεῖν αὐτῷ

Objaśnienie: za każdym razem było tak:

• człony 1. do 5.: ilekroć Mojżesz wchodził przed oblicze Pana, tylekroć zdejmował zasłonę z twarzy i nie miał jej [co najmniej]  [18] aż do czasu wychodzenia z Namiotu od Pana.
• człony 6.+7.:  i tylekroć następnie Mojżesz wkładał zasłonę i nie zdejmował jej aż do czasu,  [19] gdy wchodził do Namiotu.

5. Konsekwencje poprawnego odczytania zdania 1Kor 11,26 dla rozumienia 1Kor 11,26-34

Przytoczone poprzednio przykłady wskazują, jak ważne wydarzenia – związane z ograniczonym przez Boga czasem udzielania Jego łaski – opisane zostały konstrukcją gramatyczną analogiczną do tej z 1Kor 11,26. Dlatego i w 1Kor 11,26 należy dostrzec ich charakterystyczną cechę: za każdym razem, gdy wierzący spożywają Ciało i Krew, to:

a/. najpierw, dzięki przyjętemu Ciału i Krwi Pana, uczestniczą w Jego Śmierci i powinni, mocą tegoż uczestnictwa, trwać na modlitewnym głoszeniu śmierci Pana aż do czasu, gdy On do nich przyjdzie; w tym czasie – uobecnienia Śmierci Pana – On, ukryty w swoim działaniu przed wzrokiem spożywających, sprawuje sąd nad nimi: ci, którzy nie czynią tego, do czego zobowiązuje ich uczestnictwo w świętej uczcie Ofiary Pana, ponoszą bolesne konsekwencje swej niewiary (por. 1Kor 11,26-34);

b/. następnie głoszenie śmierci Pana kończy się – w momencie Jego przyjścia do zgromadzonych. Zmartwychwstały Pan tchnie swego Ducha, dawcę charyzmatów – obdarza zgromadzonych owocami swojej Męki, uzdalnia do życia radosnego i pełnego mocy w zjednoczeniu z Głową Ciała (por. 1Kor 12-15). Liturgicznym znakiem owego przyjścia Pana było w pierwotnym Kościele zmysłami postrzegalne udzielanie się Jego Ducha, co Apostoł określił jako «ἡ φανέρωσις τοῦ πνεύματος» – uwidocznienie Ducha (12,7).

Święty Paweł w kolejnych wersetach 1Kor 11,26-34 wyjaśnia, jakie konsekwencje ponosi człowiek, gdy nie zauważa owego czasu łaski, czasu, w którym Pan przeprowadza sąd nad każdym z biorących udział w Jego uczcie Chleba i Wina. Fragment ten jest skoncentrowany na dwu wzajemnie zależnych kwestiach: pobożnym spożywaniu Ciała i Krwi Pana oraz sądzie nad tymi, którzy nie spożywają ze zrozumieniem i płynącą z niego właściwą postawą wobec Pana.

Liczbowe zestawienie pomaga dostrzec tę koncentrację treści. W 1Kor 11,26-34 jest w sumie 35 rzeczowników, czasowników, przymiotników i przysłówków, z czego aż 30 z nich (czyli 83%) związanych jest z problematyką spożywania i sądu. Na 58 wystąpień tych wszystkich wyrazów aż 53 razy (czyli 90%) pojawiają się te związane z problematyką spożywania i sądu  [21]. Wyrazy te można pogrupować: 1. osoby: 9 razy  [22]; 2. spożywanie we wspólnocie: 27 razy  [23]; 3. sąd, wyrok: 15 razy  [24]; 4. inne: 2 razy: śmierć (Pana) – θάνατος, głosić – καταγγέλλω.

W nauczaniu św. Pawła spożywanie Ciała i Krwi Pana jest rzeczywistym uczestnictwem w zbawczej śmierci (θάνατος) Jezusa, ściśle powiązanej z Jego sądem nad światem, człowiekiem i jakością jego uczestnictwa. Według 1Kor 11,32: κρινόμενοι δὲ ὑπὸ κυρίου παιδευόμεθα, ἵνα μὴ σὺν τῷ κόσμῳ κατακριθῶμεν. Tę samą doniosłość czasu Paschy Jezusa objawił On sam w przeddzień owych Wydarzeń: „teraz jest sąd nad tym światem (νῦν κρίσις ἐστὶν τοῦ κόσμου τούτου), teraz władca tego świata zostanie precz wyrzucony. A Ja, gdy zostanę nad ziemię wywyższony, przyciągnę wszystkich do siebie. To powiedział zaznaczając, jaką śmiercią (θάνατος) miał umrzeć”.

6. Zakończenie

Precyzyjne tłumaczenie zdania 1Kor 11,26 ukazało, iż w nauczaniu świętego Pawła istnieją w liturgii Mszy świętej dwa kolejne etapy, składające się na «liturgię eucharystyczną»  [25]:

• najpierw – w czasie Przeistoczenia i Komunii świętej – wierzący mają świadomie uczestniczyć w Śmierci Pana,
• następnie (po pewnym czasie modlitwy zjednoczenia z Jezusem przechodzacym przez Śmierć) mają świadomie uczestniczyć w Zmartwychwstaniu Jezusa i obdarowaniu owocami Jego Ofiary.

W ramach kolejnych prac badawczych powinno się sprawdzić, jak duże znaczenie wiązał święty Paweł z tym dwupodziałem i – w konsekwencji – czy w jakiś jeszcze inny sposób w tym Liście zaznaczył konieczność jego dostrzegania. Pewnych danych dostarczają już inni bibliści, według których budowa całego Listu wskazuje na wyraźny podział tematyczny  [26]. Idąc za tą sugestią można spostrzec, że:

• do końca 11. rozdziału Paweł kładzie akcent na to, co związane z koniecznością uniżenia się Jezusa (śmierć zbawcza na krzyżu) i Jego wiernych (wyzucie się z grzechów związanych z doczesnym ciałem),
• zaś od początku 12. rozdziału wskazuje na owoce Jezusowej Męki: dary Ducha Świętego, jedność Ciała Chrystusowego, Zmartwychwstanie Jezusa i wierzących, wskazując jedynie na wymóg porzucenia przez Koryntian grzechów związanych z ich uczestnictwem w wiecznym już Ciele Chrystusa.

Warto na koniec zauważyć, że przedstawione rozumienie liturgii Mszy Świętej w świetle 1Kor 11,26 jest zgodne z tym, co dostrzegają współcześni liturgiści  [27], a co odpowiada najstarszej tradycji liturgicznej pierwotnego Kościoła  [28]. Także badania komparatystyczne liturgii chrześcijańskiej i żydowskiej  [29], leżące na pograniczu liturgiki i biblistyki, są ważnym potwierdzeniem ukazanych tu badań. Wnikliwe analizy ujawniły bowiem, że dla pewnych modlitw obu religii («formuły przymierza», błogosławieństwa) charakterystyczna jest ich struktura dwudzielna. Co więcej: pierwsza z tych części – anamnetyczna – przywołuje na pamięć Bożą inicjatywę przymierza i związane z nim zbawcze interwencje na rzecz Ludu Starego / Nowego Przymierza; druga część – epikletyczna – jest wołaniem o ponowienie przez Boga jako Partnera przymierza owych interwencji  [30]. W niniejszym artykule identyczny dwupodział został ujawniony w 1Kor 11,26 – Pawłowym objaśnieniu słów i czynów, na mocy których Jezus Chrystus w Wieczerniku w noc przed Męką zawarł Nowe Przymierze ze swoim Ludem.

Dalsze badania egzegetyczne powinny dać odpowiedź na pytanie, czy również ta sama logika leży u podstaw całego rytu Eucharystii. Ponieważ zaś we współczesnej naukowej egzegezie ważne miejsce zajmują badania matematyczne tekstu  [32], powiązane z metodami egzegezy żydowskiej, zalecanej przez Papieską Komisję Biblijną  [33], dlatego w perspektywie czekających zadań na koniec warto przypomnieć zasadę, sformułowaną przez księdza profesora Juliana Warzechę  [34], którego świętej pamięci niniejszy artykuł dedykuję: prawdziwe (a nie zmyślone przez egzegetę) Objawienie, ukryte w specyficznych zależnościach liczbowych w Biblii, zawsze będzie widoczne również i w tekście. Rolą analiz liczbowych jest zatem odkrycie Objawienia słownego w tekstach, w  których ono mogło być dotychczas przeoczone.