Nakaz głoszenia śmierci Pana «aż przyjdzie» (1Kor 11,26)
w świetle porównawczej analizy gramatycznej

Wojciech Kosek

Niniejszy artykuł został opublikowany w:

„Jak śmierć potężna jest miłość. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Juliana Warzechy SAC (1944-2009)”.
Zebrał i opracował Waldemar Chrostowski, Stowarzyszenie Biblistów Polskich, Apostolicum, Ząbki 2009, s. 224-240.

Spis treści:

Wstęp                                                                      

  1. Współczesne rozumienie Pawłowego zdania z 1Kor 11,26
    1. Gdyby zdanie Pawłowe miało człon 3. na początku
    2. Trzeci człon w 1Kor 11,26 jest zdaniem okolicznikowym czasu
  2. Poprawne odczytanie Pawłowego zdania z 1Kor 11,26
  3. Przykłady zdań o analogicznej konstrukcji co 1Kor 11,26bc
  4. Przykłady zdań o analogicznej konstrukcji co 1Kor 11,26
    1. Łk 15,8, Łk 15,4, Mt 10,11, Mk 6,10                                          
    2. Iz 55,10 i Iz 55,11a                                        
    3. Przykłady z przepisów Prawa: Kpł 25,29, Pwt 22,2
    4. Człon 1. z «ἡνίκα»+koniunktiwus: Wj 33,22; 33,8; 34,34n
  5. Konsekwencje poprawnego odczytania zdania 1Kor 11,26 dla rozumienia 1Kor 11,26-34

Zakończenie                                                                

Wstęp

Centrum życia religijnego stanowi Wieczerza Pańska (1 Kor 11,20), jednakże chrześcijanie wciąż narażeni są na spożywanie jej bez pełnej świadomości tego, w czym uczestniczą.

Tak było już w Koryncie – tam nawet podczas wspólnych zebrań nie dochodziło do sprawowania Wieczerzy Pańskiej i spożywania pokarmu duchowego, Ciała i Krwi Pana (por. 10, 16), gdyż dla wielu Koryntian bardziej atrakcyjny był pokarm doczesny, którym raczyli się w ramach liturgii.

Przyczyna tego tkwi w zdolnościach poznawczych Koryntian: jako ludzie «cieleśni» (σάρκινοι- por. 3,1), a więc zaprzedani grzechowi (por. Rz 7,14)  [1], nie otwierali się na pełnię światła prawdy, udzielanej przez Ducha Chrystusowego  [2]; byli żądni duchowych owoców Ofiary Pana, a skłonni do niezauważenia czy nawet lekceważenia konieczności świadomego współuczestnictwa z Nim w Ofierze, której sens rzeczywiście trudny jest do zrozumienia  [3]. Apostoł Paweł, zatroskany o rozwój Kościoła w Koryncie, przedstawił w rozdziale 11. Pierwszego Listu do Koryntian zarówno najistotniejsze z czynów i słów Zbawiciela z Ostatniej Wieczerzy (w. 23-25), jak i wyjaśnienie kryjącej się w nich rzeczywistości pozazmysłowej (w. 26).

W niniejszym artykule zostanie przeprowadzona analiza zdania 1Kor 11,26 w celu weryfikacji jego współczesnego rozumienia. Praca przebiegać będzie w następujących etapach:

Dla celów całej analizy na wstępie należy zauważyć, że po «ἐὰν» inkluzją dwu czasowników w koniunktiwie (ἐσθίητε, πίνητε) hagiograf objął pewną część tekstu, a nadto cała ta część jest chiazmem c  r  r’  c’, gdzie; c, c’ – te czasowniki; r,  r’ – rzeczowniki zapisane emfatycznie, tj. z rodzajnikiem i ze słowem «οὗτος»). Hagiograf, aby uzyskać chiazm, musiał przy słowie «chleb» zastosować kolejność «czasownik – rzeczownik», zaś przy słowie «kielich» przestawił tę kolejność na «rzeczownik – czasownik». Tak mistrzowsko dobrana konstrukcja świadczy o tym, iż hagiografowi zależało na precyzyjnej analizie jego zapisu. Uważny czytelnik powinien dostrzec, że zdanie 1Kor 11,26 składa się z trzech członów:

  1. ilekroć bowiem spożywacie ten chleb ten właśnie i ten kielich ten właśnie pijecie
    ὁσάκις γὰρ ἐὰν ἐσθίητε τὸν ἄρτον τοῦτον καὶ τὸ ποτήριον τοῦτο πίνητε
  2. śmierć Pana głosicie – τὸν θάνατον τοῦ κυρίου καταγγέλλετε
  3. aż przyjdzie – ἄχρι οὗ ἔλθῃ.

Człony 1. i (2+3) tworzą okres warunkowy; człon 3. jest zdaniem okolicznikowym czasu (zwanym też krócej zdaniem czasowym) wobec członu 2.

1. Współczesne rozumienie Pawłowego zdania z 1Kor 11,26

Wprowadzenie

Komentarze do zdania 1+2+3 stwierdzają, iż głoszenie śmierci Pana ma trwać aż do chwili Jego przyjścia na Sąd Ostateczny  [4]. Takie rozstrzygnięcie jednakże nie uwzględnia reguł gramatycznych, stosowanych w grece biblijnej. Gdyby Apostoł chciał powiedzieć, że głoszenie śmierci Pana ma trwać całą doczesność, tj. aż do przyjścia Pana na Sąd, to musiałby:

Wyjaśnienie powyższych uwag jest następujące:

1.1. Gdyby zdanie Pawłowe miało człon 3. na początku  (powrót)

Cząstka «γὰρ» (bowiem) musiałaby być na drugiej pozycji w tym członie, gdyż zdanie 1Kor 11,26 jest objaśnieniem poprzednich zdań  [5].

Zdanie to miałoby postać:

do czasu bowiem aż przyjdzie | ilekroć spożywacie ten chleb ten właśnie i ten kielich ten właśnie pijecie | śmierć Pana głosicie

Przykładem analogicznym do takiego układu gramatycznego jest zdanie 2Kor 3,15 w rozbiciu na kolejne człony  [6]:

1’.aż do dzisiaj – ἕως σήμερον
2’.ilekroć czytają Mojżesza – ἡνίκα ἐὰν ἀναγινώσκηται Μωϋσῆς,
3’.zasłona na ich sercach spoczywa – κάλυμμα ἐπὶ τὴν καρδίαν αὐτῶν κεῖται

Człon 2’ zawiera słowo «ἡνίκα», wyrażające powtarzalność czynności ewentualnej, opisanej czasownikiem w koniunktiwie czasu teraźniejszego, poprzedzonym przez «ἐὰν»:

«ἡνίκα» + «ἐὰν» + czasownik (ilekroć czytają),

analogicznie jak 1. człon w 1Kor 11,26 ma:

«ὁσάκις» + «ἐὰν» + czasownik (ilekroć jecie, pijecie)

Człon 3’ jest zdaniem pojedynczym z orzeczeniem w indikatiwie, analogicznie jak 2. człon w 1Kor 11,26.

Człony 2’+3’ tworzą okres warunkowy  [7], podobnie jak człony 1+2 w 1Kor 11,26:

ilekroć czytają, tylekroć zasłona spoczywa…

ilekroć jecie / pijecie, tylekroć głosicie śmierć Pana…

Człon 1’ w 2Kor 3,15 oraz człon 3 w 1Kor 11,26 są to zdania czasowe, rozpoczynające się od odpowiednich dla takich zdań spójników: «ἕως» / «ἄχρι». Są to zatem znów człony analogiczne. Każde z porównywanych zdań złożone jest zatem z okresu warunkowego, mówiącego o wielokrotnej powtarzalności opisywanej przezeń sytuacji, oraz zdania czasowego.

Widoczna jest jednakże różnica w położeniu członu 1’ w całości 1’+2’+3’ z 2Kor 3,15 w stosunku do położenia członu 3 w całości 1+2+3 z 1Kor 11,26.

2Kor 3,15 orzeka: aż do dziś zachodzi każdorazowa sytuacja wyrażona poprzez okres warunkowy członów 2’+3’: aż do dziś ilekroć czytają, tylekroć zasłona spoczywa.

Gdyby święty Paweł postawił w 1Kor 11,26 człon czasowy na początku (tak jak to zrobił w 2Kor 3,15), to zakomunikowałby to, co stwierdzają komentarze biblistów, a mianowicie: aż do czasu przyjścia Chrystusa zachodzi sytuacja opisana przez okres warunkowy, to znaczy: aż do czasu przyjścia Pana ilekroć spożywacie chleb i kielich pijecie, tylekroć śmierć Pana głosicie. Tego jednak Apostoł nie uczynił. W kolejności przez niego zastosowanej tkwić może inna treść – o czym powiedzą kolejne analizy.

1.2. Trzeci człon w 1Kor 11,26 jest zdaniem okolicznikowym czasu  (powrót)

Gramatyki języka greckiego  [8] wskazują, iż w zdaniach czasowych istotny jest tryb i czas czasownika pełniącego rolę orzeczenia tego zdania. Z tego względu należy wyróżnić dla zdań czasowych odnoszących się do teraźniejszości lub przyszłości (a takie jest zdanie w 1Kor 11,26) dwa typy:

Aby w sposób możliwie pełny przekonać się  [9] o istnieniu powyższego rozróżnienia dwu typów zdań czasowych (a co za tym idzie: poprawnie przetłumaczyć 1Kor 11,26) trzeba zauważyć, że do takich spójników należą:

Apostoł w 1Kor 11,26 zdanie czasowe zaopatrzył w czasownik w koniunktiwie. Gdyby dał indikatiwus, tłumaczenie byłoby następujące:

przy czym „w czasie gdy idzie”: ἄχρι οὗ ἔρχεται lub ἄχρι ἔρχεται.

Przykładem analogicznym dla połączenia członów 2+3 byłoby zdanie:

BGTHbr 3,13a ἀλλὰ παρακαλεῖτε ἑαυτοὺς καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν, ἄχρις οὗ τὸ σήμερον καλεῖται – Lecz zachęcajcie się wzajemnie każdego dnia tak długo jak [każdy ten dzień] «dzisiejszym» nazywa się. (to znaczy: zachęcajcie się każdego dnia dopóki trwa doczesność).

W tłumaczeniach anglojęzycznych Hbr 3,13a ma „so long as” / „while”  [12]:

ASVexhort one another day by day, so long as it is called To-day;

KJVexhort one another daily, while it is called To day;

Innym przykładem byłoby:

BGT1Tm 4,13 ἕως ἔρχομαι | πρόσεχε τῇ ἀναγνώσει, τῇ παρακλήσει, τῇ διδασκαλίᾳ.W czasie gdy idę | przykładaj się do czytania, zachęcania, nauki.

W Septuagincie jest wiele zdań, w których hagiografowie zastosowali «ἔρχομαι» w czasie teraźniejszym w zapowiedziach nadchodzącego sądu Bożego  [13]. Warto też przytoczyć wymowne wezwanie Pana Jezusa z Apokalipsy, gdzie występuje czasownik «ἔρχομαι» w czasie teraźniejszym dla wyrażenia nadchodzącego czasu sądu w dniu śmierci każdego wierzącego:

BGTAp 3,11 ἔρχομαι ταχύ˙ κράτει ὃ ἔχεις, ἵνα μηδεὶς λάβῃ τὸν στέφανόν σου.Idę pospiesznie: Trzymaj, co masz, by nikt twego wieńca nie zabrał!

Spośród innych możliwości wyrażenia sytuacji typu „while” Apostoł mógł posłużyć się bardzo często występującą konstrukcją «ἐν ᾧ»,
jak to np. w J 5,7 czyni paralityk leżący przy sadzawce Owczej: ἐν ᾧ δὲ ἔρχομαι ἐγώ, ἄλλος πρὸ ἐμοῦ καταβαίνει.W czasie gdy idę ja, inny wchodzi przede mną.

Przeprowadzone analizy porównawcze wskazują, że święty Paweł miał wiele możliwości gramatycznych, aby Koryntian i nas pouczyć jednoznacznie, że w czasie doczesności, gdy Pan jeszcze idzie na Sąd, przy każdorazowym spożywaniu Ciała i Krwi Pana należy głosić Jego śmierć. Apostoł jednak nie uczynił tego – w 1Kor 11,26 posłużył się taką konstrukcją gramatyczną, która niesie inną treść.

2.  Poprawne odczytanie Pawłowego zdania z 1Kor 11,26

Pawłowe zdanie złożone jest z trzech kolejnych członów, w których należy wyróżnić istotne dla struktury gramatycznej elementy:

Innymi słowy: w czasie każdorazowego spożywania każdorazowe przyjście Pana do głoszących Jego śmierć kładzie kres temuż każdorazowemu głoszeniu. Głoszenie śmierci Pana, głoszenie dzięki mocy płynącej ze spożywanego Chleba i Kielicha, traci sens w momencie, gdy On staje pośród nich jako Zmartwychwstały  [14]. Od tej chwili głoszeniu nie śmierci, lecz zwycięstwa Pana należy poświęcić czas przebywania z Nim.

Aby powyższe rozumienie udowodnić, należy zauważyć na podstawie analiz przeprowadzonych w poprzedniej części niniejszego artykułu, że:

3.  Przykłady zdań o analogicznej konstrukcji co 1Kor 11,26bc

Dla pogłębienia wiedzy o logice składni, wiążącej człony 2. i 3., warto zapoznać się z treścią zdań o analogicznej konstrukcji co te dwa człony. Oto zdania z «ἄχρι οὗ» z  koniunktiwem w zdaniu okolicznikowym czasu  [15]:

Łk 1,20καὶ ἰδοὺ ἔσῃ σιωπῶν καὶ μὴ δυνάμενος λαλῆσαιA1
ἄχρι ἧς ἡμέρας γένηται ταῦτα […]A2
Łk 21,24Ἰερουσαλὴμ ἔσται πατουμένη ὑπὸ ἐθνῶν,A1
ἄχρι οὗ πληρωθῶσιν καιροὶ ἐθνῶν.A2
Rz 11,25πώρωσις ἀπὸ μέρους τῷ Ἰσραὴλ γέγονενA1
ἄχρις οὗ τὸ πλήρωμα τῶν ἐθνῶν εἰσέλθῃA2
1Kor 11,26τὸν θάνατον τοῦ κυρίου καταγγέλλετεA1
ἄχρις οὗ ἔλθῃ.A2
1Kor 15,25δεῖ γὰρ αὐτὸν βασιλεύεινA1
ἄχρι οὗ θῇ πάντας τοὺς ἐχθροὺς ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ.A2
Ga 3,19τῶν παραβάσεων χάριν προσετέθη,A1
ἄχρις οὗ ἔλθῃ τὸ σπέρμα ᾧ ἐπήγγελται […]A2
Ap 2,25πλὴν ὃ ἔχετε κρατήσατεA1
ἄχρι[ς] οὗ ἂν ἥξω.A2

Spostrzeżenia:

a/. We wszystkich zdaniach A1 orzeczenia są w indikatiwie różnych czasów, natomiast orzeczenia wszystkich zdań A2 są w koniunktiwie aorystu.

b/. Z zasad gramatyki greckiej wiadomo, że czas aoryst dla wszystkich trybów prócz indikatiwu wskazuje na aspekt dokonaności  [16]. Dlatego zdania A2 wyrażają akcję, która na pewno musi być spełniona. Stąd wynika, że akcja opisana w zdaniu A1 trwać będzie (gdy w A1 czas przyszły), trwała (gdy w A1 aoryst), trwa (gdy w A1 czas teraźniejszy lub perfekt) nieustannie aż do owej chwili, w której akcja ze zdania A2 jest dokonana.

Akcja zdania A1 trwa ciągle aż do owej chwili. Akcja zdania A2 staje się (aoryst!) na pewno w tej samej chwili.

Zastosowanie powyższej zasady dla rozumienia sensu wypowiedzi, zbudowanych według tejże struktury, pozwoli w pełni pojąć jej znaczenie:

Łk 1,20 „A oto będziesz niemy i niezdolny mówić aż do tego dnia gdy stanie się to […]” – Zachariasz będzie niemową bez przerwy aż do dnia, gdy urodzi się Jan Chrzciciel. Kresem trwania stanu niemówienia Zachariasza będzie dzień urodzin syna Jana.

Rz 11,25 „Zatwardziałość dotknęła tylko część Izraela aż do czasu, gdy wejdzie [do Kościoła] pełnia pogan” – już trwa czas zatwardziałości części Izraela, jednakże ma on wyznaczony swój kres – moment, w którym w Kościele jest już pełnia pogan.

1 Kor 11,26 „śmierć Pana głosicie, aż przyjdzie” – w czasie głoszenia śmierci Pana On przyjdzie i położy głoszeniu temu kres.

Ga 3,19 „Na cóż więc Prawo? Zostało on dodane ze względu na wykroczenia aż do czasu, gdy przyjdzie Potomek” – w czasie obowiązywania Prawa miał przyjść Potomek i położyć kres obowiązkowi zachowywania Prawa.

Ap 2,25 „to jednak, co macie, trzymajcie do czasu aż przyjdę” – aż do chwili przyjścia Chrystusa wierzący mają bez przerwy strzec skarbu wiary.

Podsumowanie analizy:

Wniosek: jeżeli w związku z jakimś zdarzeniem A0 dokonuje się akcja A1, to na pewno i akcja A2 dokona się w związku z tym samym zdarzeniem A0, jako że początek A2 jest równoczesny z końcem A1. W 1Kor 11,26 św. Paweł ukazał zatem, że: (A0) ilekroć spożywany jest Chleb i Wino, (A1) tylekroć ma być głoszona śmierć Pana aż do (A2) chwili Jego każdorazowego przyjścia do głoszących. Przy każdym bowiem, tym i następnym, «spożywaniu» kresem owego «głoszenia» jest przyjście Pana.

4. Przykłady zdań o analogicznej konstrukcji co 1Kor 11,26

Potwierdzeniem dotychczasowych analiz gramatycznych będzie wskazanie szeregu zdań z Biblii greckiej, w których występuje analogiczna co w 1Kor 11,26 konstrukcja gramatyczna i związana z nią analogiczna logika zależności pomiędzy kolejnymi trzema członami zdania.

Wymagania stawiane poszczególnym członom:

  1. człon: ma przedstawiać sytuację, która może wielokrotnie powtarzać się,
    a co z gramatycznego punktu widzenia może być związane z wystąpieniem:
    1. słowa analogicznego do «ὁσάκις», np. «ἡνίκα»,
    2. cząstki «ἐὰν» + koniunktiwus,
    3. innych określeń uogólniających.
  2. człon: powinien zawierać orzeczenie w czasie teraźniejszym lub inne konstrukcje wyrażające trwanie akcji czy też zakaz podejmowania jakiejś akcji w określonym czasie (przy zakazie często wystąpi «οὐ μὴ» + koniunktiwus).
  3. człon: powinien być zdaniem okolicznikowym czasu typu „until”.

4.1. Łk 15,8, Łk 15,4, Mt 10,11, Mk 6,10  (powrót)

Łk 15,8:

  1. Albo jakaś kobieta mająca dziesięć drachm, jeśli zgubi jedną drachmę -
    Ἢ τίς γυνὴ δραχμὰς ἔχουσα δέκα ἐὰν ἀπολέσῃ δραχμὴν μίαν,
  2. czyż nie zapala światła, nie wymiata domu i nie szuka starannie –
    οὐχὶ ἅπτει λύχνον καὶ σαροῖ τὴν οἰκίαν καὶ ζητεῖ ἐπιμελῶς
  3. aż znajdzie ją? – ἕως οὗ εὕρῃ;

W członie 1. występuje opis sytuacji, mogącej występować wielokrotnie: charakterystyczna jest tu cząstka «ἐὰν» + koniunktiwus czasownika (ἐὰν ἀπολέσῃ – jeśli zgubi), analogicznie jak w 1Kor 11,26 (ἐὰν ἐσθίητεπίνητε – jeśli jecie…pijecie). „każda jakakolwiek kobieta za każdym razem, gdy zgubi drachmę” jest analogiczne z „za każdym razem gdy jecie Chleb i z Kielicha pijecie”.

W członie 2. orzeczenie jest w czasie teraźniejszym (ἅπτεὶ, σαροῖ, ζητεῖ), tak jak w 2. członie 1Kor 11,26 (καταγγέλλετε). Człon 3. jest zdaniem czasowym typu „until” (ἕως οὗ + koniunktiwus), tak jak człon 3. w 1Kor 11,26 (ἄχρι οὗ + koniunktiwus).

W członie 2+3 widoczna jest każdorazowa reakcja owej kobiety: za każdym razem szuka tak długo, aż znajdzie zgubioną drachmę (w tym też momencie nie ma sensu dalsze szukanie, bo drachma jest już w jej ręce). Jest to treść analogiczna do 2+3 z 1Kor 11,26: owi spożywający za każdym razem głoszą tak długo śmierć Pana, aż przyjdzie On do nich (w tym też momencie nie ma sensu głoszenie Jego śmierci, bo On – Żyjący – przyszedł do nich).

Łk 15,4:

  1. Któż z was, gdy ma sto owiec, a zgubi jedną z nich -
    τίς ἄνθρωπος ἐξ ὑμῶν ἔχων ἑκατὸν πρόβατα καὶ ἀπολέσας ἐξ αὐτῶν ἓν
  2. nie zostawia dziewięćdziesięciu dziewięciu na pustyni i nie idzie za zgubioną -
    οὐ καταλείπει τὰ ἐνενήκοντα ἐννέα ἐν τῇ ἐρήμῳ καὶ πορεύεται ἐπὶ τὸ ἀπολωλὸς
  3. aż znajdzie ją? – ἕως εὕρῃ αὐτό;

Tak jak w 1Kor 11,26: a/. w członie 1. występuje opis sytuacji, mogącej występować wielokrotnie, b/. w członie 2. orzeczenie jest w czasie teraźniejszym (καταλείπει, πορεύεται), c/. człon 3. jest zdaniem czasowym typu „until” (ἕως  οὗ + koniunktiwus).

W członie 2+3 widoczna jest każdorazowa reakcja owego właściciela owiec na sytuację opisaną w członie 1.: ilekroć doszło do zagubienia się jednej z owiec, 2+3 tylekroć ów człowiek tak długo szuka owcy, aż odnajdzie ją. Analogicznie w 1Kor 11,26: ilekroć wierzący «spożywają», tylekroć głosić mają śmierć Pana tak długo, aż przyjdzie On do nich.

Oprócz powyższych przykładów z życia codziennego analogiczną strukturę w Nowym Testamencie mają nakazy Jezusa:

Mt 10,11 (por. też Mk 6,10):

  1. Jeżeli do jakiegoś miasta albo wsi wejdziecie -
    εἰς ἣν δ᾽ ἂν πόλιν ἢ κώμην εἰσέλθητε
  2. dowiedzcie się, kto tam jest godny; u niego się zatrzymajcie -
    ἐξετάσατε τίς ἐν αὐτῇ ἄξιός ἐστιν˙ κἀκεῖ μείνατε
  3. aż do czasu gdy wyjdziecieἕως ἂν ἐξέλθητε

Ilekroć uczniowie wejdą do jakiejś miejscowości, tylekroć powinni tam trwać na głoszeniu Ewangelii aż do czasu gdy wyjdą stamtąd do następnej miejscowości.

4.2. Iz 55,10 i Iz 55,11a  (powrót)

Iz 55,10:

  1. Jak bowiem spada deszcz czy śnieg z nieba – ὡς γὰρ ἐὰν καταβῇ ὑετὸς ἢ χιὼν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ
  2. i tam nie powraca – καὶ οὐ μὴ ἀποστραφῇ
  3. aż dotąd gdy nawodni ziemię i użyźni i wyda plon i da ziarno siejącemu i chleb jedzącemu – ἕως ἂν μεθύσῃ τὴν γῆν καὶ ἐκτέκῃ καὶ ἐκβλαστήσῃ καὶ δῷ σπέρμα τῷ σπείροντι καὶ ἄρτον εἰς βρῶσιν

Tak jak w 1Kor 11,26: a/. w członie 1. występuje opis sytuacji, mogącej występować wielokrotnie; charakterystyczna jest tu cząstka «ἐὰν» + koniunktiwus czasownika (ἐὰν καταβῇ), b/. w członie 2. występuje stwierdzenie faktu niepowracania deszczu do nieba aż do momentu określonego w członie 3., c/. człon 3. jest zdaniem czasowym typu „until”.

W członie 2+3 widoczne jest działanie deszczu w sytuacji, opisanej w członie 1.: ilekroć spadnie on na ziemię, tylekroć jest tam tak długo, aż nawodni ją i sprawi jej plonowanie. Podobnie w 1Kor 11,26: ilekroć wierzący «spożywają», tylekroć powinni trwać na głoszeniu śmierci Pana, aż przyjdzie On do nich.

Iz 55,11a:

  1. w ten sposób będzie [działać] słowo moje: jeśli wyjdzie z ust moich -
    οὕτως ἔσται τὸ ῥῆμά μου ὃ ἐὰν ἐξέλθῃ ἐκ τοῦ στόματός μου
  2. to tam nie powraca – οὐ μὴ ἀποστραφῇ
  3. aż do czasu gdy wypełni co chciałem – ἕως ἂν συντελεσθῇ ὅσα ἠθέλησα

Tak jak w poprzednich przykładach szereg trzech członów (1.: z «ἐὰν» + koniunktiwus; 2.: wyraża trwanie; 3.: zdanie czasowe typu „until”) przekazuje myśl o analogicznej logice: ilekroć słowo wyjdzie z ust Pana, tylekroć do nich nie powraca aż dotąd, gdy wypełni Jego wolę. Każdorazowe wyjście słowa z ust Pana związane jest z każdorazowym jego trwaniem na ziemi aż dotąd, gdy wypełni zleconą mu misję Pana.

4.3. Przykłady z przepisów Prawa: Kpł 25,29, Pwt 22,2  (powrót)

Kpł 25,29:

  1. Jeżeli kto sprzeda dom mieszkalny położony w mieście otoczonym murami -
    ἐὰν δέ τις ἀποδῶται οἰκίαν οἰκητὴν ἐν πόλει τετειχισμένῃ
  2. to będzie [czas na] wykup jego – καὶ ἔσται ἡ λύτρωσις αὐτῆς
  3. aż do czasu, gdy wypełni się rok dni – ἕως πληρωθῇ ἐνιαυτὸς ἡμερῶν

Ilekroć ktoś sprzeda dom, tylekroć będzie miał możność wykupienia go aż  do czasu gdy upłynie jeden rok od dnia sprzedaży.

Pwt 22,2: prawo dla sytuacji, gdy komuś z Izraela zginie zwierzę:

  1. Jeśli brat twój nie jest blisko ciebie i jeśli go nie znasz, -
    ἐὰν δὲ μὴ ἐγγίζῃ ὁ ἀδελφός σου πρὸς σὲ μηδὲ ἐπίστῃ αὐτόν
  2. zaprowadzisz je do swego domu i będą u ciebie, -
    συνάξεις αὐτὰ ἔνδον εἰς τὴν οἰκίαν σου καὶ ἔσται μετὰ σοῦ
  3. aż do czasu gdy odszuka je brat twój i [wtedy] oddasz mu -
    ἕως ἂν ζητήσῃ αὐτὰ ὁ ἀδελφός σου καὶ ἀποδώσεις αὐτῷ

Ilekroć ktoś znajdzie zwierzęta nie znanego mu brata, tylekroć będą one w jego domu aż do czasu gdy ów nieznajomy zgłosi się po nie.

4.4. Człon 1.z «ἡνίκα»+koniunktiwus: Wj 33,22; 33,8; 34,34n  (powrót)

Wj 33,22:

  1. Gdy przechodzić będzie moja chwała – ἡνίκα δ᾽ ἂν παρέλθῃ μου ἡ δόξα
  2. postawię cię w rozpadlinie skały i położę rękę moją na tobie -
    καὶ θήσω σε εἰς ὀπὴν τῆς πέτρας καὶ σκεπάσω τῇ χειρί μου ἐπὶ σέ
  3. aż do czasu gdy przejdęἕως ἂν παρέλθω

Uwaga: wyróżniona konstrukcja gramatyczna może być stosowana nie tylko do jednorazowego aktu (gdy [zaraz na tej górze] przechodzić będzie moja chwała…), ale do aktów wielokrotnie powtarzanych (tzn. gdy za każdym razem coś ma się wydarzać), co widoczne jest w przykładach:

Wj 33,8:

  1. Ilekroć zaś wchodził Mojżesz do namiotu na zewnątrz obozu -
  2. ἡνίκα δ᾽ ἂν εἰσεπορεύετο Μωυσῆς εἰς τὴν σκηνὴν ἔξω τῆς παρεμβολῆς
  3. już stał cały lud patrząc, każdy przy wejściu do swego namiotu, i kontemplowali odchodzącego Mojżesza – εἱστήκει πᾶς ὁ λαὸς σκοπεύοντες ἕκαστος παρὰ τὰς θύρας τῆς σκηνῆς αὐτοῦ καὶ κατενοοῦσαν ἀπιόντος Μωυσῇ
  4. aż do czasu gdy wszedł on do namiotu – ἕως τοῦ εἰσελθεῖν αὐτὸν εἰς τὴν σκηνήν

W skrócie: ilekroć Mojżesz udawał się do Namiotu, tylekroć Lud patrzył na idącego Mojżesza tak długo [co najmniej]  [17], aż on wszedł do Namiotu.

Wj 34,34n:

  1. Ilekroć wchodził Mojżesz przed oblicze Pana rozmawiać z Nim -
    ἡνίκα δ᾽ ἂν εἰσεπορεύετο Μωυσῆς ἔναντι κυρίου λαλεῖν αὐτῷ
  2. zdejmował zasłonę – περιῃρεῖτο τὸ κάλυμμα
  3. aż do czasu gdy wychodziłἕως τοῦ ἐκπορεύεσθαι
  4. a wyszedłszy opowiadał Izraelitom to, co mu Pan rozkazał.
  5. Wj 34,35I widzieli synowie Izraela twarz Mojżesza, że promienieje.
  6. A Mojżesz nakładał zasłonę na twarz -
    καὶ περιέθηκεν Μωυσῆς κάλυμμα ἐπὶ τὸ πρόσωπον ἑαυτοῦ
  7. aż do czasu gdy wejdzie rozmawiać z Nim – ἕως ἂν εἰσέλθῃ συλλαλεῖν αὐτῷ

Objaśnienie: za każdym razem było tak:

Wniosek: przedstawione przykłady ukazały, jak ważne wydarzenia opisane zostały konstrukcją gramatyczną analogiczną do tej z 1Kor 11,26: w każdym takim spotkaniu z Panem czy Jego przedstawicielem (Mojżeszem) wyróżnić należy dwa kolejne odcinki czasu, różniące się sposobem kontaktu z Nim: bliskości Jego chwały / oddalenia Jego chwały; widzenia Go / niewidzenia Go; widzenia promieniowania twarzy Mojżesza / ukrycia tegoż promieniowania; działania Jego słowa na ziemi / powrotu do Niego Jego słowa  [20]. W innych przykłady konstrukcja ta służy dla wyrażenia nakazów prawa.

5. Konsekwencje poprawnego odczytania zdania 1Kor 11,26 dla rozumienia 1Kor 11,26-34

Przytoczone poprzednio przykłady wskazują, jak ważne wydarzenia – związane z ograniczonym przez Boga czasem udzielania Jego łaski – opisane zostały konstrukcją gramatyczną analogiczną do tej z 1Kor 11,26. Dlatego i w 1Kor 11,26 należy dostrzec ich charakterystyczną cechę: za każdym razem, gdy wierzący spożywają Ciało i Krew, to:

a/. najpierw, dzięki przyjętemu Ciału i Krwi Pana, uczestniczą w Jego Śmierci i powinni, mocą tegoż uczestnictwa, trwać na modlitewnym głoszeniu śmierci Pana aż do czasu, gdy On do nich przyjdzie; w tym czasie – uobecnienia Śmierci Pana – On, ukryty w swoim działaniu przed wzrokiem spożywających, sprawuje sąd nad nimi: ci, którzy nie czynią tego, do czego zobowiązuje ich uczestnictwo w świętej uczcie Ofiary Pana, ponoszą bolesne konsekwencje swej niewiary (por. 1Kor 11,26-34);

b/. następnie głoszenie śmierci Pana kończy się – w momencie Jego przyjścia do zgromadzonych. Zmartwychwstały Pan tchnie swego Ducha, dawcę charyzmatów – obdarza zgromadzonych owocami swojej Męki, uzdalnia do życia radosnego i pełnego mocy w zjednoczeniu z Głową Ciała (por. 1Kor 12-15). Liturgicznym znakiem owego przyjścia Pana było w pierwotnym Kościele zmysłami postrzegalne udzielanie się Jego Ducha, co Apostoł określił jako «ἡ φανέρωσις τοῦ πνεύματος» – uwidocznienie Ducha (12,7).

Święty Paweł w kolejnych wersetach 1Kor 11,26-34 wyjaśnia, jakie konsekwencje ponosi człowiek, gdy nie zauważa owego czasu łaski, czasu, w którym Pan przeprowadza sąd nad każdym z biorących udział w Jego uczcie Chleba i Wina. Fragment ten jest skoncentrowany na dwu wzajemnie zależnych kwestiach: pobożnym spożywaniu Ciała i Krwi Pana oraz sądzie nad tymi, którzy nie spożywają ze zrozumieniem i płynącą z niego właściwą postawą wobec Pana.

Liczbowe zestawienie pomaga dostrzec tę koncentrację treści. W 1Kor 11,26-34 jest w sumie 35 rzeczowników, czasowników, przymiotników i przysłówków, z czego aż 30 z nich (czyli 83%) związanych jest z problematyką spożywania i sądu. Na 58 wystąpień tych wszystkich wyrazów aż 53 razy (czyli 90%) pojawiają się te związane z problematyką spożywania i sądu  [21]. Wyrazy te można pogrupować: 1. osoby: 9 razy  [22]; 2. spożywanie we wspólnocie: 27 razy  [23]; 3. sąd, wyrok: 15 razy  [24]; 4. inne: 2 razy: śmierć (Pana) – θάνατος, głosić – καταγγέλλω.

W nauczaniu św. Pawła spożywanie Ciała i Krwi Pana jest rzeczywistym uczestnictwem w zbawczej śmierci (θάνατος) Jezusa, ściśle powiązanej z Jego sądem nad światem, człowiekiem i jakością jego uczestnictwa. Według 1Kor 11,32: κρινόμενοι δὲ ὑπὸ κυρίου παιδευόμεθα, ἵνα μὴ σὺν τῷ κόσμῳ κατακριθῶμεν. Tę samą doniosłość czasu Paschy Jezusa objawił On sam w przeddzień owych Wydarzeń: „teraz jest sąd nad tym światem (νῦν κρίσις ἐστὶν τοῦ κόσμου τούτου), teraz władca tego świata zostanie precz wyrzucony. A Ja, gdy zostanę nad ziemię wywyższony, przyciągnę wszystkich do siebie. To powiedział zaznaczając, jaką śmiercią (θάνατος) miał umrzeć”.

6. Zakończenie

Precyzyjne tłumaczenie zdania 1Kor 11,26 ukazało, iż w nauczaniu świętego Pawła istnieją w liturgii Mszy świętej dwa kolejne etapy, składające się na «liturgię eucharystyczną»  [25]:

W ramach kolejnych prac badawczych powinno się sprawdzić, jak duże znaczenie wiązał święty Paweł z tym dwupodziałem i – w konsekwencji – czy w jakiś jeszcze inny sposób w tym Liście zaznaczył konieczność jego dostrzegania. Pewnych danych dostarczają już inni bibliści, według których budowa całego Listu wskazuje na wyraźny podział tematyczny  [26]. Idąc za tą sugestią można spostrzec, że:

Warto na koniec zauważyć, że przedstawione rozumienie liturgii Mszy Świętej w świetle 1Kor 11,26 jest zgodne z tym, co dostrzegają współcześni liturgiści  [27], a co odpowiada najstarszej tradycji liturgicznej pierwotnego Kościoła  [28]. Także badania komparatystyczne liturgii chrześcijańskiej i żydowskiej  [29], leżące na pograniczu liturgiki i biblistyki, są ważnym potwierdzeniem ukazanych tu badań. Wnikliwe analizy ujawniły bowiem, że dla pewnych modlitw obu religii («formuły przymierza», błogosławieństwa) charakterystyczna jest ich struktura dwudzielna. Co więcej: pierwsza z tych części – anamnetyczna – przywołuje na pamięć Bożą inicjatywę przymierza i związane z nim zbawcze interwencje na rzecz Ludu Starego / Nowego Przymierza; druga część – epikletyczna – jest wołaniem o ponowienie przez Boga jako Partnera przymierza owych interwencji  [30]. W niniejszym artykule identyczny dwupodział został ujawniony w 1Kor 11,26 – Pawłowym objaśnieniu słów i czynów, na mocy których Jezus Chrystus w Wieczerniku w noc przed Męką zawarł Nowe Przymierze ze swoim Ludem.

W świetle przeprowadzonych badań liturgia eucharystyczna we Mszy św. zbudowana jest według tej samej zasady, co pierwotny ryt Paschy  [31]:
kolejne główne elementy rytu odpowiadają kolejnym głównym etapom historii zbawienia – zbawienia dokonanego przez Jezusa.
W liturgii eucharystycznej we Mszy św. bowiem najpierw uobecniona jest Męka i Śmierć Pana, a potem Jego chwalebne Zmartwychwstanie i obdarowanie owocami Męki.
W liturgicznym uobecnieniu historii zbawienia Nowego Testamentu zachowane jest zatem czasowe następstwo zasadniczych jej etapów.

Dalsze badania egzegetyczne powinny dać odpowiedź na pytanie, czy również ta sama logika leży u podstaw całego rytu Eucharystii. Ponieważ zaś we współczesnej naukowej egzegezie ważne miejsce zajmują badania matematyczne tekstu  [32], powiązane z metodami egzegezy żydowskiej, zalecanej przez Papieską Komisję Biblijną  [33], dlatego w perspektywie czekających zadań na koniec warto przypomnieć zasadę, sformułowaną przez księdza profesora Juliana Warzechę  [34], którego świętej pamięci niniejszy artykuł dedykuję: prawdziwe (a nie zmyślone przez egzegetę) Objawienie, ukryte w specyficznych zależnościach liczbowych w Biblii, zawsze będzie widoczne również i w tekście. Rolą analiz liczbowych jest zatem odkrycie Objawienia słownego w tekstach, w  których ono mogło być dotychczas przeoczone.


[1] Por. F. A. Sullivan, Charyzmaty i odnowa charyzmatyczna. Studium biblijne i teologiczne, tłumaczyła T.  M.  Micewicz, Warszawa 1986, s. 18.
[2] Por. D. i P. Aleksander, Przewodnik po Biblii, Warszawa 1997, s. 590.
[3] Por. G. Barbaglio, La Prima Lettera ai Corinzi. Introduzione, versione e commento, Bolonia 1996, s. 640; H. Langkammer, Pierwszy i Drugi List do Koryntian, Lublin 1998, s.  28.
[4] Por. Jan Paweł II, Eucharystia zapowiada przyszłość Bożą. Audiencja generalna dnia 25. października 2001 r., „L’Osservatore Romano” (wydanie polskie) XXII(2001) nr 3(231), s.  32; Tenże, Eucharystia jako pamiątka «mirabilia Dei». Audiencja generalna dnia 4. października 2001 r., w: Tamże, s. 28; E. Dąbrowski, Listy do Koryntian. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz, Poznań 1965, s. 236; Por. P. E. Bonnard, Pascha, w: Słownik teologii biblijnej. Praca zbiorowa pod redakcją X. Leon – Dufour’a, tłumaczył K. Romaniuk. Poznań 1990, wyd. 3, s. 650; P. Rossano, Versione – Introduzione – Note di Lettere ai Corinzi, NVB nr 38, quinte edizione; 1986, s. 125. Por. też współczesną aklamację mszalną: „Głosimy śmierć Twoją, Panie Jezu, wyznajemy Twoje Zmartwychwstanie i oczekujemy Twego przyjścia w chwale”, którą powszechnie rozumienie się jako oczekiwanie na Paruzję.
[5] Por. R. Popowski, Wielki słownik grecko – polski Nowego Testamentu, Warszawa 1997, s.  103-104: γάρ.
[6] W członie 2’ może być «ἐὰν», choć większość starożytnych odpisów ma «ἂν».
[7]  Por. B. Polok, Język grecki. Gramatyka, Opole 1996, s. 83; E. D. Burton, Moods and Tenses of New Testament Greek, Chicago, 1898, wersja elektroniczna w: BibleWorks 6.0., punkt 238-288.
[8] Por. E. D. Burton, Moods and Tenses…, dz. cyt., w tym: Moods In Relative Clauses. IV.  Relative Clauses Introduced By Words Meaning Until, While, And Before, punkt 321; „until”: 322, 323, 325; „while”: 327. Zobacz też: M. Barclay, Jr. Newman, A Concise Greek-English Dictionary of the New Testament, b. m. w., 1971, Stuttgart 1993, w: BibleWorks 6.0 (UBSDICT), ἕως: „ἕως (1) conjunction (and ἔως ὅτου or ἕως οὗ) until (with any tense); while (with present indicative only)”; J. H. Thayer, Greek-English Lexicon of the New Testament, b. m. w. 1889, wersja elektroniczna w BibleWorks 6.0., ἄχρι, ἕως; H. G. Liddell, R.  Scott, A Greek-English Lexicon. Revised and augmented throughout by H. S. Jones with the assistance of R. McKenzie, Oxford 1940, w tym: ἄχρι, ἕως.
[9] Prezentacja tych zdań poszerzyłaby o wiele stron niniejsze opracowanie, dlatego ich prześledzenie należy pozostawić Szanownym Czytelnikom. Najszybciej można to zrealizować za pomocą komputerowych programów do analiz biblijnych, na przykład BibleWorks – w Command Center należy wpisać dla BGM np.: 'εως *2 *@vip* dla typu „while”, a 'εως *3 *@vs* dla typu „until”. Warto przy okazji zauważyć, że polskie tłumaczenia często nie uwzględniają różnicy pomiędzy zastosowaniem koniunktiwu a indikatiwu; tłumaczenia anglojęzyczne pod tym względem przeważnie są precyzyjne.
[10] Por. J. P. Louw, E. A. Nida, Greek-English Lexicon of the New Testament Based on Semantic Domains, 2nd Edition, New York, punkt „67.Time  67.1-67.208”, w tym podpunkt „F:  Duration of time with Reference to Some Point of Time: Until, Delay, Still, From (67.118-67.135), w tym podpunkt 67.119.
[11] Tamże, punkt „67.Time  67.1-67.208”, w tym podpunkt „G:  Duration of Time with Reference to Some Unit of Time: During, In, While, Throughout (67.136-67.141)”, w tym podpunkt 67.139.
[12] W BibleWorks 6.0: ASV: The Holy Bible, American Standard Version, 1901; KJV: The King James Version of the English Bible, Cambridge 1769.
[13] Por. zdania z «ἔρχεται» (3. os. lp.): Ps 96,13; Ml 3,1.19; Iz 13,9; z «ἔρχομαι» (1. os. lp.): Za  2,14; Iz 66,18.
[14] Por. Jan Paweł II, List apostolski «Dies Domini». Przedruk z wydania watykańskiego, Poznań 1998, nr 33.
[15] Por.  R. Popowski, Wielki słownik grecko – polski Nowego Testamentu, dz. cyt., s. 88: ἄχρις, BibleWorks 6.0.: w Command Center należy dać: 'αχρι *1 ος *4 *@vs*
[16] Por.  R.  Popowski, Grecko – polski Nowy Testament. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, Warszawa 1997, s. XXIX (Wprowadzenie).
[17] Por. uwagę z następnego przypisu.
[18] Nie miał jej jeszcze przez krótki czas (i wtedy Izraelici mogli widzieć promieniowanie twarzy). Należy zwrócić uwagę, że w członie 3. jest „ἕως τοῦ ἐκπορεύεσθαι”, tj. nie występuje tu koniunktiwus, a więc zdanie to nie jest dokładnie zdaniem typu „until” (tylko w takim zdaniu kresem aktu usunięcia zasłony z twarzy musiałby być moment, w którym Mojżesz zaczyna akt wychodzenia sprzed oblicza Pana z Namiotu).
[19] Tu jest typowe zdanie czasowe typu „until” z koniunktiwem, tj. zdjęcie zasłony następowało równocześnie z momentem wejścia do Namiotu przed oblicze Pana.
[20] Por. też Wj 40,36-37: podnoszenie się Obłoku Pana znad Przybytku / spoczynek Obłoku a wymarsz / spoczynek Izraela – tu konstrukcja jak poprzednie, ale odniesiona do przeszłości, stąd po «ἕως» indikatiwus aorystu.
[21] Pominięto: być – εἰμί, pozostałe – λοιπὰ (λοιπός), dom – οἶκος, nie – οὐκ, ten – οὕτως.
[22] Pan – κύριος, człowiek – ἄνθρωπος, brat – ἀδελφός, liczni – πολλοὶ (πολύς), liczni – ἱκανοί (ἱκανός), świat – κόσμος
[23] jeść – ἐσθίω, pić – πίνω, chleb – ἄρτος, kielich – ποτήριον, ciało – σῶμα, krew – αἷμα, być głodnym – πεινάω, czekać – ἐκδέχομαι, przychodzić – ἔρχομαι, gromadzić się – συνέρχομαι.
[24] egzaminować – δοκιμάζω, sąd – κρίμα, sądzić – κρίνω, rozróżniać / osądzać – διακρίνω, wychowywać – παιδεύω, zarządzić – διατάσσω, potępić – κατακρίνω, winien – ἔνοχος, niegodnie – ἀναξίως, słaby – ἀσθενής, chory – ἄρρωστος, umierać – κοιμάομαι.
[25] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej, numer 56: liturgia Mszy św. składa się z dwu części głównych: liturgii słowa i liturgii eucharystycznej.
[26] Por. J. Lambrecht, Pierwszy List do Koryntian, w: W. R. Farmer (red. naukowy wydania oryginalnego); S. McEvenue, A. J. Levoratti, D. L. Dungan (współred.); W. Chrostowski (red. naukowy wydania polskiego); T. Mieszkowski, P. Pachciarek (współred.), Międzynarodowy komentarz do Pisma Świętego: komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek, Warszawa 2000, s. 1456–1486. 1457n. Autor tak dzieli List według rozdziałów: 1-4: podziały; 5-7: życie seksualne; 8-14: kult; 15: zmartwychwstanie. Wskazuje on jednak i na identyczną strukturę retoryczną A-B-A’ rozdziałów 8-9-10 i 12-13-14, czyniąc w ten sposób powyższy podział bardziej złożonym. Przyznaje w końcu, że jego podział jest możliwy przy pominięciu niektórych szczegółów, być może ważnych szczegółów. Tym niemniej zasadniczo jest prawdą, że List jest nie chaotyczny, lecz ma przemyślaną kompozycję, być może jeszcze czekającą na pełne odkrycie.
[27] Por. H. J. Sobeczko, Inkulturacja liturgiczna w Polsce. Na marginesie rzymskiej instrukcji o inkulturacji liturgii, „Liturgia Sacra” 1-2 (1966), s. 33-36 – na str. 36 autor pisze o braku rozróżniania przez celebransów i wiernych czasu Ofiary od czasu uwielbienia, następującego po tamtym czasie; autor postuluje, by wprowadzić obligatoryjne uwielbienie po Komunii Świętej. Por. też: bez autora, Dziękczynienie po Komunii Świętej, „Biuletyn Katechetyczny Diecezji Bielsko – Żywieckiej” 26/97 (1998), s. 22; W. Kosek, Kairos Komunii Świętej jako czas interwencji Boga w potrzebę wewnętrzną człowieka, „Karmel” 2/75 (2002), s. 43-49.
[28] Por. M. Starowieyski (red.), Eucharystia pierwszych chrześcijan. Ojcowie Kościoła nauczają o Eucharystii, Kraków 1997, s. 203-205, 239- 241, 305-306; R. Rak (red.), Eucharystia w wypowiedziach papieży i innych dokumentach Stolicy Apostolskiej XX w., Londyn 1987, s. 60-62, 85, 100-101, 108, 153; św. Alfons Maria de Liguori, Umiłowanie Jezusa Chrystusa w życiu codziennym. Tłumaczenie i redakcja: M. Pierzchała, Z. Klafka, Kraków 1996, s. 117; D. Piekarz, Odpowiedzieć na miłość, Kraków 1996, s. 84, 87; W. Kosek, Wprowadzenie w tajemnicę adoracji Pana Jezusa, przyjętego w Komunii Świętej, Kraków 1999.
[29] Por. J. Chmiel, Żydowskie korzenie liturgii, „Ateneum Kapłańskie” 485 (1990), s. 51-62.
[30] Por. R. Popowski, Wielki słownik grecko – polski Nowego Testamentu, dz. cyt., s. 221: ἐπικαλέω – nazywać, wzywać.
[31] Por. W. Kosek, Pierwotny ryt Paschy w świetle schematu literackiego Księgi Wyjścia 1-18, Kraków 2008, s. 399-401.
[32] Por. Tamże, s. 26, 276-278, 399; T. Jelonek, Lingwistyka matematyczna, w: T. Jelonek (red.), Z badań nad Biblią (5), Kraków 2002, s. 170.
[33] Por. Papieska Komisja Biblijna, Interpretacja Pisma Świętego w Kościele, Tekst studyjny, w: T. Jelonek (red.), Z badań nad Biblią (2), Kraków 1998, s. 126-127 (punkt I. C. 2); T.  Jelonek, Znaczenie mistycznej tradycji żydowskiej dla chrześcijańskiego rozumienia Biblii na tle nauczania kościelnego, „Polonia Sacra” 9 / 53 (2001), s. 161-163.
[34]  Por. J. Warzecha, Recenzja książki: Jeffrey Satinover, Kod Biblii. Ukryta prawda, tł. D.  Konieczka, Bydgoszcz 1999, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 52 (1999), s. 372.

Charakterystyka zawartości niniejszej strony, jej słów kluczowych:

Nakaz głoszenia śmierci Pana «aż przyjdzie» (1Kor 11,26) w świetle porównawczej analizy gramatycznej – dr Wojciech Kosek. Niniejszy artykuł został opublikowany w: „Jak śmierć potężna jest miłość. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Juliana Warzechy SAC. (1944-2009)” Zebrał i opracował Waldemar Chrostowski, Stowarzyszenie Biblistów Polskich, Apostolicum, Ząbki 2009, s. 224-240 A oto słowa, wiążące niniejszą stronę z głównymi zagadnieniami: Bóg, Jezus, Chrystus, Komunia święta, Msza, Eucharystia, adoracja, dziękczynienie, kontemplacja, kairos, chronos, wiara, Paweł Apostoł, gramatyka grecka, koniunktiwus, 1Kor 11,26. Analiza gramatyczna greckiego tekstu św. Pawła 1Kor 11,26 ukazuje, że Chrystus w Eucharystii czyni nas świadkami Męki, a potem chwały aż po Zesłanie Ducha Świętego. 3. 03. 2009 r. Analiza gramatyczna 1Kor 11,26: konieczność nowego odczytania