PASCHA
ryt Paschy w świetle „Hagady Paschalnej”

„Hagada pesachowa” [1] – „הַגָּדָה שֶל פֶסַח”

- wymienia cztery kielichy wina, konstytuujące zasadniczą strukturę rytu. „Hagada” jest księgą liturgiczną, zawierającą konkretne modlitwy, pouczenia mądrościowe, śpiewy, symboliczne akty (obmywania rąk, spożywania symbolicznych potraw…), dokonywane po kolei, przypisane do kolejnych czternastu punktów rytu. Jest ona żydowską księgą wigilii liturgii paschalnej [2]. Z tego względu analiza tekstu „Hagady” w jej oryginalnym hebrajskim / aramejskim zapisie stanowić będzie jedno z głównych zadań egzegetycznych dla każdego, kto chce poznać logikę rytu Paschy .

Tekst „Hagady” powstawał stopniowo, przez wiele stuleci [3]. Pierwsza jej wersja została skompilowana prawdopodobnie pomiędzy drugą połową II wieku a końcem IV wieku.

Uważa się, że chociaż obecnie znany starożytny tekst „Hagady pesachowej” pochodzi z czasów późniejszych niż zburzenie świątyni jerozolimskiej, co nastąpiło w 70. roku po Chrystusie, to jednak zasadnicza część hebrajskiego i aramejskiego tekstu oraz kluczowe idee całości pochodzą z czasów poprzedzających przyjście Jezusa Chrystusa na świat [4].

„Hagady” z wieku VIII, zachowane w genizie w Kairze, znane są jedynie we fragmentach. Na ich podstawie jednakże nie można poznać całości tekstu z tamtego okresu.

Dotychczas znaleziony najstarszy kompletny czytelny rękopis „Hagady” znajduje się w księdze modlitw z X wieku, której redaktorem jest Sadia Gaon, wykładowca w akademii w Sura.

W XIII wieku do tamtego tekstu zostały dodane przez polskich lub niemieckich żydów pieśni końcowe [5].

Od XIII wieku również zaczyna się coraz powszechniejszy zwyczaj posługiwania się „Hagadami” jako osobnymi księgami liturgicznymi przy sprawowaniu Paschy w domach żydowskich [6].

Najstarszy potwierdzony drukowany egzemplarz „Hagady” pochodzi z 1486 roku z Soncino we Włoszech.

Od kilku stuleci „Hagady pesachowe” są powszechnie drukowane. Często bogato zdobione i ilustrowane, te niewielkie książeczki zawierają opis kolejnych czynności liturgii paschalnej: czynów i słów – rytu. Niejednokrotnie w „Hagadach” dodawane jest objaśnienie tych kolejnych świętych aktów. Zwraca się uwagę nie tylko na poszczególne czyny czy słowa celebrowanej Paschy, ale i na przepisaną ich kolejność, co w języku hebrajskim wyraża słowo „seder” (סֵדֶר) [7].

Ten sam termin stosuje się również:

• jako określenie równoważne do „Hagada pesachowa”,
• jako określenie specjalnego półmiska, na którym umieszcza się rytualne potrawy,
• jako określenie przewodniczącego liturgii, wskazując przez to na istotną jego rolę, jaką jest właśnie wierne zachowanie kolejności aktów liturgii paschalnej.