Wojciech Kosek
Niniejszy artykuł został opublikowany tutaj dnia 15. lipca 2020 r.
Niniejsze opracowanie składa się z dwóch działów, koniecznych dla wyjaśnienia centralnej roli głównego celebransa w sprawowaniu Mszy świętej koncelebrowanej; inni koncelebransi pełnią rolę służebną wobec jego aktów liturgicznych. Na końcu podano wnioski: z przepisów Ogólnego wprowadzenia do Mszału Rzymskiego (OWMR) wynika, że główny celebrans ma obowiązek udzielać Komunii świętej, a dopiero potem puryfikować naczynia; nie może być w tym zastąpiony przez innych koncelebransów. Nadużyciem jest, gdy główny celebrans lub któryś z koncelebransów puryfikuje naczynia liturgiczne w czasie, gdy udzielana jest Komunia święta. Warto, aby w tych parafiach, gdzie taka praktyka ma miejsca, kapłani podjęli się trudu refleksji i przywrócili porządek, zarządzony z Woli Bożej przez Stolicę Apostolską w OWMR.
Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego – OWMR – dostępne jest jako plik PDF ← kliknij, proszę!
Ponadto dnia 17. lipca 2022 r. dodano tu na końcu Dopowiedzenie – analizę Instrukcji Redemptionis Sacramentum, nr 88, stanowiącej jednoznaczne potwierdzenie analiz wcześniejszych, opartych o zapisy w OWMR.Spis treści:
I. OWMR o Mszy świętej koncelebrowanej
II. OWMR o przebiegu Mszy świętej – zasady ogólne
III. Wnioski z przedstawionych tu przepisów OWMR
IV. Dopowiedzenie na podstawie Instrukcji Redemptionis Sacramentum, nr 88
I. OWMR o Mszy świętej koncelebrowanej
205. Porządek Mszy koncelebrowanej układa się zależnie od formy sprawowania według zasad ustalonych dla wszystkich Mszy (por. nry 112-198), z zachowaniem jednak przepisów lub zmian niżej wskazanych.
208. Jeśli w Mszy koncelebrowanej nie bierze udziału diakon, jego funkcje pełnią niektórzy spośród koncelebransów. Jeśli nie ma też innych usługujących, właściwe im funkcje można powierzyć innym odpowiednio przygotowanym wiernym; w przeciwnym razie pełnią je niektórzy koncelebransi.
209. Koncelebransi nakładają w zakrystii lub w innym odpowiednim miejscu szaty liturgiczne, jakich zwykle używają, gdy celebrują pojedynczo. Gdy jednak zaistnieje słuszna przyczyna, np. większa liczba koncelebransów i brak szat liturgicznych, koncelebransi, z wyjątkiem głównego celebransa, mogą nie wkładać ornatu, lecz na albę nałożyć tylko stułę.
213. Homilię głosi z reguły celebrans główny albo jeden z koncelebransów.
Liturgia eucharystyczna
214. Czynności przygotowania darów (por. nry 139-146) spełnia główny celebrans; inni koncelebransi pozostają na swoich miejscach.
215. Po wypowiedzeniu przez głównego celebransa modlitwy nad darami koncelebransi podchodzą do ołtarza i stają wokół niego tak, by nie przeszkadzać w spełnianiu czynności obrzędowych i by wierni mogli je dobrze widzieć, a diakon nie miał trudności w podchodzeniu do ołtarza, kiedy jego funkcja będzie tego wymagała.
216. Prefację śpiewa lub odmawia sam główny celebrans, natomiast aklamację Święty śpiewają lub recytują wszyscy koncelebransi razem z ludem i scholą.
217. Po aklamacji Święty koncelebransi odmawiają Modlitwę eucharystyczną w sposób niżej określony. Gesty wykonuje sam główny celebrans, chyba że są inne wskazania.
218. Części modlitwy przeznaczone do wspólnego odmawiania przez wszystkich koncelebrujących, a zwłaszcza słowa konsekracji, jakie wszyscy są obowiązani wypowiadać, koncelebransi mają wymawiać głosem przyciszonym, aby można było wyraźnie słyszeć głos celebransa głównego. W ten sposób ułatwia się wiernym zrozumienie słów. Zaleca się śpiewać części przeznaczone do wspólnego odmawiania, a zaopatrzone w mszale w melodie.
Obrzędy Komunii
237. Główny celebrans, mając ręce złożone, wypowiada słowa wezwania przed modlitwą Pańską, po czym rozkłada ręce i wspólnie z pozostałymi koncelebransami, którzy również rozkładają ręce, oraz z ludem odmawia modlitwę Pańską.
239. Po wezwaniu diakona lub jednego z koncelebransów: Przekażcie sobie znak pokoju wszyscy przekazują sobie wzajemnie znak pokoju. Ci, którzy stoją bliżej głównego celebransa, od niego otrzymują znak pokoju, przed diakonem.
240. W czasie śpiewu lub recytacji Baranku Boży diakoni lub niektórzy z koncelebransów mogą pomagać głównemu celebransowi w łamaniu hostii przeznaczonych do Komunii koncelebransów i ludu.
241. Po zmieszaniu postaci sam główny celebrans, mając ręce złożone, odmawia cicho modlitwę Panie, Jezu Chryste, Synu Boga żywego lub Panie, Jezu Chryste, niech przyjęcie.
242. Po modlitwie przed Komunią główny celebrans przyklęka i odchodzi cokolwiek do tyłu. Wówczas koncelebransi, jeden za drugim, podchodzą przed środek ołtarza, przyklękają, biorą ze czcią z ołtarza Ciało Chrystusa i trzymając je prawą ręką, pod którą podkładają lewą, wracają na swoje miejsca. Koncelebransi mogą jednak pozostać na swych miejscach, a Ciało Chrystusa brać z pateny trzymanej przez głównego celebransa lub jednego albo kilku spośród koncelebransów, którzy przed nimi przechodzą. Mogą też kolejno podawać sobie patenę aż do ostatniego.
243. Główny celebrans bierze Hostię i trzymając ją podniesioną nieco nad pateną lub nad kielichem, zwrócony do ludu, mówi: Oto Baranek Boży. Dalsze słowa: Panie, nie jestem godzien wypowiada razem z koncelebransami i ludem.
244. Następnie główny celebrans, zwrócony do ołtarza, mówi cicho: Ciało Chrystusa niech mnie strzeże na życie wieczne i ze czcią spożywa Ciało Chrystusa. Podobnie czynią koncelebransi. Po nich diakon przyjmuje Ciało i Krew Pana z rąk głównego celebransa.
246. Jeśli Krew Pańską pije się bezpośrednio z kielicha, można wtedy zastosować jeden z następujących sposobów:
Główny celebrans bierze kielich i mówi cicho: Krew Chrystusa niech mnie strzeże na życie wieczne, spożywa trochę Najświętszej Krwi i przekazuje kielich diakonowi lub koncelebransowi. Następnie rozdziela Komunię wiernym (por. nry 160-162). Koncelebransi podchodzą do ołtarza jeden za drugim lub jeśli używa się dwóch kielichów, parami, przyklękają, spożywają Najświętszą Krew, ocierają brzeg kielicha i wracają na swoje miejsca.
Główny celebrans pije Krew Pańską jak zwykle, stojąc przed środkiem ołtarza. Koncelebransi natomiast mogą przyjmować Krew Pańską, pozostając na swoich miejscach, kielich podaje im diakon albo jeden z koncelebransów; mogą też kielich podawać sobie kolejno. Kielich zawsze się ociera; czyni to albo ten, kto pije, albo ten, kto kielich podaje. Poszczególni koncelebransi zaraz po Komunii wracają na miejsca, gdzie siedzieli.
Uwaga W. Koska odnośnie poniższego punktu 247: porównaj poniżej punkt 171 ← kliknij, proszę!
247. Diakon przy ołtarzu z czcią spożywa Krew Chrystusa, która została, wspomagany w razie potrzeby przez niektórych koncelebransów, po czym przenosi kielich na kredens i tam on sam albo ustanowiony obrzędem akolita oczyszcza, wyciera i porządkuje naczynia liturgiczne jak zwykle (por. nr 183).
249. Jeśli Komunia koncelebransów odbywa się przez zanurzenie, główny celebrans spożywa Ciało i Krew Pana w zwykły sposób, zwracając uwagę na to, by w kielichu pozostała wystarczająca ilość Najświętszej Krwi do Komunii koncelebransów. Następnie diakon lub jeden z koncelebransów stawia kielich pośrodku ołtarza lub z boku na innym korporale, […] Diakon spożywa przy ołtarzu Najświętszą Krew, która została, wspomagany w razie potrzeby przez niektórych koncelebransów. Następnie kielich przenosi na kredens i tam on sam albo obrzędem ustanowiony akolita oczyszcza, wyciera i porządkuje naczynia liturgiczne jak zwykle.
Obrzędy zakończenia
250. Pozostałe czynności liturgiczne aż do zakończenia Mszy świętej spełnia główny celebrans jak zwykle (por. nry 166-168); koncelebransi pozostają na swoich miejscach.
––– Koniec szczególnych przepisów odnośnie Mszy św. koncelebrowanej –––
II. OWMR o przebiegu Mszy świętej – zasady ogólne
Przypomnienie: „205. Porządek Mszy koncelebrowanej układa się zależnie od formy sprawowania według zasad ustalonych dla wszystkich Mszy (por. nry 112-198), z zachowaniem jednak przepisów lub zmian niżej wskazanych”. Dlatego poniżej podano część z punktów 112-198. Warto przy tym zwrócić uwagę, że tam, gdzie w poniższych przepisach jest napisane „kapłan”, trzeba wstawić „główny celebrans” dla sytuacji Mszy św. koncelebrowanej. Dlaczego? – to wynika z przepisów powyższych, które jednoznacznie ukazują, iż rola głównego celebransa jest wyjątkowa, zaś pozostali koncelebransi pełnią funkcje służebne wobec niego, wobec jego posługi.
157. Po odmówieniu modlitwy kapłan przyklęka, bierze Hostię konsekrowaną w tej Mszy świętej i trzymając ją uniesioną nieco nad pateną lub nad kielichem, zwrócony do ludu mówi: Oto Baranek Boży i wspólnie z ludem dodaje: Panie, nie jestem godzien.
158. Potem, zwrócony do ołtarza, kapłan mówi cicho: Ciało Chrystusa niech mnie strzeże na życie wieczne i ze czcią spożywa Ciało Chrystusa. Następnie bierze kielich i mówi: Krew Chrystusa niech mnie strzeże na życie wieczne, po czym ze czcią przyjmuje Krew Chrystusa.
159. Kiedy kapłan przyjmuje Najświętszy Sakrament, rozpoczyna się śpiew na Komunię (por. nr 86).
160. Następnie kapłan bierze patenę lub puszkę i podchodzi do przyjmujących Komunię, którzy zazwyczaj zbliżają się procesjonalnie. […]
161. Jeżeli udziela się Komunii świętej tylko pod postacią chleba, kapłan każdemu z przyjmujących ukazuje nieco uniesioną Hostię, mówiąc: Ciało Chrystusa. Przystępujący do Komunii świętej odpowiada: Amen i przyjmuje Najświętszy Sakrament do ust lub, jeśli jest to dozwolone, na dłoń, według swego uznania. Przystępujący do Komunii spożywa całą świętą Hostię tuż po jej przyjęciu. Przy udzielaniu Komunii świętej pod obiema postaciami zachowuje się obrzędy opisane w nrach 284-287.
162. W rozdawaniu Komunii świętej mogą kapłanowi pomagać inni obecni prezbiterzy. Jeśli ich nie ma, a liczba przystępujących jest znaczna, kapłan może wezwać do pomocy szafarzy nadzwyczajnych, to jest ustanowionego obrzędem akolitę lub także innych wiernych, którzy zostali do tego prawnie upoważnieni. W razie potrzeby kapłan może jednorazowo upoważnić do rozdawania Komunii świętej odpowiednich wiernych.
163. Po rozdzieleniu Komunii świętej kapłan sam spożywa przy ołtarzu pozostałe konsekrowane Wino; konsekrowane zaś Hostie, które pozostały, albo spożywa przy ołtarzu, albo zanosi na miejsce przechowywania Eucharystii.
Po powrocie do ołtarza kapłan, gdyby znalazł okruszyny, zbiera je, a następnie, stojąc z boku ołtarza albo przy kredensie, oczyszcza patenę lub puszkę nad kielichem, po czym oczyszcza kielich, mówiąc cicho: Panie, daj nam czystym sercem itd. i wyciera go puryfikaterzem. Jeżeli naczynia zostały oczyszczone przy ołtarzu, ministrant odnosi je na kredens. Można jednak naczynia do puryfikacji, zwłaszcza gdy jest ich wiele, pozostawić odpowiednio nakryte na ołtarzu lub na kredensie na rozłożonym korporale, a po Mszy świętej, gdy lud zostanie odesłany, dokonać oczyszczenia (puryfikacji).
164. Po puryfikacji kapłan może powrócić do krzesła na miejscu przewodniczenia. Można przez pewien czas zachować święte milczenie lub odśpiewać pieśń pochwalną albo psalm (por. nr 88).
165. Potem kapłan, stojąc przy krześle lub przy ołtarzu, zwrócony do ludu, mówi: Módlmy się i mając ręce rozłożone, odmawia modlitwę po Komunii; modlitwę może poprzedzić krótkie milczenie, o ile nie zachowano go zaraz po Komunii świętej. Modlitwę kończy aklamacja ludu: Amen. –
Uwaga W. Koska odnośnie poniższego punktu 171: gdy Msza św. sprawowana jest z udziałem diakona, to (por. powyżej punkt 247 ← kliknij, proszę!) do niego należy puryfikowanie. Kiedy ono ma nastąpić? Czy w czasie udzielania Komunii świętej? Nie! Wynika to z następujących przepisów:
171. Gdy w celebracji eucharystycznej uczestniczy diakon, ubrany w szaty liturgiczne, pełni następujące funkcje: a) asystuje kapłanowi i idzie obok niego; b) przy ołtarzu posługuje przy kielichu i mszale; c) wygłasza Ewangelię i z upoważnienia celebrującego kapłana może głosić homilię (por. nr 66); d) kieruje udziałem wiernych przez odpowiednie zachęty oraz podaje intencje modlitwy powszechnej; e) pomaga celebrującemu kapłanowi w rozdawaniu Komunii świętej oraz oczyszcza i porządkuje naczynia liturgiczne; f) jeśli nie ma innych usługujących, a zachodzi potrzeba, pełni należące do nich funkcje.
178. Po modlitwie powszechnej kapłan pozostaje na miejscu przewodniczenia, diakon zaś przy pomocy akolity przygotowuje ołtarz; do diakona należy też przygotowanie naczyń liturgicznych. Diakon również towarzyszy kapłanowi podczas przyjmowania darów od ludu. Następnie podaje kapłanowi patenę z chlebem przeznaczonym do konsekracji; wlewa do kielicha wino i trochę wody, mówiąc cicho: Przez to misterium, po czym wręcza kielich kapłanowi. Przygotowania kielicha, tj. wlania wina i wody, może dokonać przy kredensie. Gdy są okadzenia, diakon usługuje kapłanowi, kiedy ten okadza dary ofiarne, krzyż i ołtarz, a następnie on sam lub akolita okadza kapłana i lud.
182. Po Komunii kapłana diakon przyjmuje od kapłana Komunię pod obiema postaciami, a następnie pomaga kapłanowi w rozdzielaniu Komunii ludowi. Gdyby Komunii udzielano pod obiema postaciami, diakon usługuje przy kielichu. Po rozdzieleniu Komunii ze czcią spożywa przy ołtarzu resztę Krwi Chrystusa, w razie potrzeby wspomagany przez innych diakonów i prezbiterów.
183. Kiedy skończy się rozdzielanie Komunii, diakon wraca z kapłanem do ołtarza. Jeśli pozostały okruszyny, zbiera je, a następnie odnosi kielich i inne naczynia liturgiczne na kredens. Po puryfikacji naczyń przykrywa je jak zwykle; w tym czasie kapłan wraca na miejsce przewodniczenia. Naczynia przeznaczone do puryfikacji wolno jednak pozostawić na kredensie, umieszczone na korporale i odpowiednio nakryte, a puryfikacji dokonać po Mszy świętej, po odesłaniu ludu.
192. Po Komunii świętej akolita ustanowiony obrzędem pomaga kapłanowi lub diakonowi w oczyszczeniu i uporządkowaniu naczyń liturgicznych. Jeżeli nie ma diakona, ustanowiony akolita przenosi naczynia liturgiczne na kredens oraz tam jak zwykle je oczyszcza i porządkuje.
208. Jeśli w Mszy koncelebrowanej nie bierze udziału diakon, jego funkcje pełnią niektórzy spośród koncelebransów. Jeśli nie ma też innych usługujących, właściwe im funkcje można powierzyć innym odpowiednio przygotowanym wiernym; w przeciwnym razie pełnią je niektórzy koncelebransi.
III. Wnioski z przedstawionych tu przepisów OWMR:
ponieważ to główny celebrans jest głównym szafarzem Komunii świętej, wspomaganym w razie potrzeby przez innych koncelebransów (albo diakona i ewentualnie koncelebransów), i ponieważ to on po zakończeniu obrzędu udzielania Komunii świętej ma dokonywać puryfikacji,
dlatego główny celebrans powinien jako ostatni kończyć udzielanie Komunii świętej, a potem powrócić do ołtarza, by dokonywać kolejnych aktów (w tym puryfikacji), które do niego należą (albo – gdy jest diakon – usiąść na miejscu przewodniczenia i czekać, aż diakon dokona puryfikacji).
IV. Dopowiedzenie na podstawie Instrukcji Redemptionis Sacramentum, nr 88:
Instrukcja Redemptionis Sacramentum, nr 64, przytacza punkt 66 z OWMR:
64. Homilię, która ma miejsce w trakcie sprawowania Mszy świętej i jest częścią samej liturgii 142, „winien z zasady głosić kapłan celebrujący. Może on ją zlecić kapłanowi koncelebrującemu lub niekiedy, zależnie od okoliczności, także diakonowi, nigdy zaś osobie świeckiej 143.
Z tego zapisu wynika jednoznacznie, że termin „kapłan celebrujący” – to dla Mszy świętych koncelebrowanych inaczej „główny celebrans”.
Następnie w tej Instrukcji:
73. Podczas sprawowania Mszy świętej łamanie Chleba eucharystycznego zaczyna się po przekazaniu pokoju, gdy odmawia się Baranku Boży. Dokonuje tego tylko kapłan celebrujący, wspomagany, jeśli zachodzi taka potrzeba, przez diakona lub współcelebransa, lecz nigdy przez osobę świecką.
Ten zapis także wskazuje na to, że termin „kapłan celebrujący” – to dla Mszy świętych koncelebrowanych inaczej „główny celebrans”.
Następnie w tej Instrukcji:
88. Zgodnie ze zwyczajem wierni powinni przyjmować sakramentalną Komunię eucharystyczną podczas Mszy świętej i w tym momencie, w którym przewiduje to sam obrzęd celebracji, to znaczy po Komunii celebrującego kapłana (Por. Konstytucja o liturgii Soboru Watykańskiego II, nr 55.). Udzielanie Komunii należy do kapłana celebrującego, wspomaganego w razie potrzeby przez innych kapłanów lub diakonów; nie powinien on kontynuować Mszy świętej przed zakończeniem Komunii wiernych. […]
Wnioski z Instrukcji Redemptionis Sacramentum, nr 88:
I. Instrukcja Redemptionis Sacramentum w punkcie 88. wskazuje jednoznacznie, że obowiązkiem kapłana celebrującego (celebrującego samodzielnie lub też celebrującego jako główny celebrans we Mszy świętej koncelebrowanej) jest udzielanie Komunii świętej wiernym i niekontynuowanie Mszy świętej (a więc m.in. niedokonywanie puryfikacji) przed zakończeniem Komunii wiernych.
II. Z tego zapisu jednoznacznie wynika także to, że każdy kapłan, który przywykł do tego, że jako główny celebrans nie udziela Komunii świętej wiernym, lecz pozostawia ten akt współkoncelebransom lub innym prezbiterom czy diakonom, powinien zrezygnować z takiego przyzwyczajenia – w przeciwnym razie dopuszcza się łamania przepisów prawa i to wobec Najświętszej Tajemnicy Wiary.
III. Z tego zapisu jednoznacznie wynika także to, że każdy kapłan powinien także zrezygnować z takiego przyzwyczajenia, iż jako główny celebrans kończy udzielanie Komunii świętej przed innymi szafarzami i zanim ostatni z nich zakończy udzielać Komunię świętą, on już przystępuje do puryfikacji.